در جستجوي سخن فرودست در ادبيات تطبيقي

مقالۀ حاضر ضمن مروري بر نظريات گاياتري چاكراوارتي اسپيوك در حوزۀ «فرودست پژوهي»، به بررسي آثار اخير وي در رشتۀ ادبيات تطبيقي خواهد پرداخت. اسپيوك كه همواره عليه ساختار و گفتمان نخبه‌گراي علوم انساني در جوامع غربي و در حاِل ‌‌‌ِ توسعه موضع گرفته، معتقد است مطالعات تطبيقي ادبيات جهان كه امروزه عمدتاً همگام با منطق جهاني‌سازي در عصر سرمايه‌داري انجام مي‌پذيرد، نيازمند يك تحول روش‌شناختي ورايِ تاريخ اروپا‌محور رشته، روي آوردن به زبان‌آموزي از فرهنگ جوامع فرودست از جمله پناه‌جويان، كارگران مهاجر و ديگر قربانيان تاريخ امپرياليسم و سرمايه‌داري جهاني مي‌باشد. در پژوهش پيش رو، با مطالعۀ گزيدۀ آثار اسپيوك ؛ يعني «آيا فرودست مي تواند سخن بگويد؟» (1985)، مرگ يك رشته (2003) و «بازانديشي بر تطبيق‌گرايي» (2009)، به اين پرسش، پاسخ خواهيم داد: آيا سنت‌هاي ادبي پسااستعماري (نظير ادبيات فارسي) فرصتي براي ابراز وجود در عرصه جهاني، درون چهارچوب رشته ادبيات تطبيقي، خواهند داشت؟ جواب اسپيوك «آري» است؛ اما به شرط رشد آگاهي منتقد نسبت به نابرابري‌هاي حاكم در نظام جهاني ادبيات و ساختارزدايي از مطالعات ادبي به سوي رشته‌اي كه او آن را «ادبيات تطبيقي نوين» مي‌نامد؛ طرحي نو از رشته كه عيارش «زبان‌آموزي ژرف» و پرداختن به فرهنگ و ادبيات مردمان «فرودست» است.