تحليل فضايي جزاير حرارتي شهر قم به عنوان نمايه اي از محيط زيست شهري

در سال هاي اخير همزمان با توسعه شهرها شاهد تغييراتي در مقادير دمايي شهرها هستيم؛ به گونه اي كه برخي از مناطق نسبت به حومه هاي اطراف خود دماي بالاتري را تجربه مي كنند. به اين پديده جزيره حرارتي شهري گفته مي شود. روند اين پديده در بعد زمان و مكان به دلايلي نظير تغيير در كاربري اراضي پوشش گياهي و عناصر اقليمي در حال تغيير است و در پي آن معضلات محيط زيستي گسترده اي را به دنبال دارد. به دليل اين مهم در اين پژوهش سعي شده است تا روند تغييرات جزيره حرارتي شهر قم با استفاده از فن هاي خودهمبستگي فضايي در يك بازه زماني ۲۱ ساله (۱۳۷۹ تا ۱۳۹۹) و با هدف شناسايي مناطق بحراني محيط زيستي مورد بررسي قرار گيرد براي دستيابي به اين هدف از تصاوير ماهواره لندست (ET) و لندست OLI/TIRS) A) جهت محاسبه دماي سطح زمين (LST) از آماره هاي موران جهاني و محلي براي بررسي خودهمبستگي فضايي و آمارۀ Gi جهت تعيين لكه هاي سرد و گرم و از شاخص وضع بحراني محيط زيست شهري براي شناسايي مناطق بحراني محيط زيستي استفاده شد. نتايج نشان داد دماي شهر قم طي دوره ۲۱ ساله از يك روند افزايشي برخوردار بوده است؛ به طوري كه حداقل دما در سال ۱۳۷۹ از ۲۲ درجه سانتي گراد به ۲۷ درجه در سال ۱۳۹۹ و حداكثر دما در سال ۱۳۷۹ از ۴۲ درجه سانتي گراد به ۴۷ درجه سانتي گراد در سال ۱۳۹۹ افزايش يافته است به طور كلي بيشترين دما مربوط به زمين هاي باير اطراف شهر و كمترين مقدار دما مربوط به نواحي حاوي پوشش گياهي و فضاي سبز بوده است؛ به عبارتي ديگر شبه جزيره حرارتي گرم در حاشيه شهر و جزاير حرارتي سرد در مركز شهر طي دوره مورد مطالعه تشكيل شده است. نتايج حاصل از خودهمبستگي فضايي موران عمومي حاكي از وجود يك ساختار فضايي و الگوي خوشه اي در مقادير دماي سطح زمين در شهر قم در هر دو سال مورد مطالعه بوده است. شاخص وضع بحراني محيط زيست شهري نيز نشان داد بيشترين حساسيت محيط زيستي در سال ۱۳۷۹ در حاشيه شهر و در سال ۱۳۹۹ به صورت همه گير در قسمتهاي مختلف بافت شهر قم قرار دارد .وجود يك روند افزايشي در پهنه هايي با حساسيت بالا حاكي از رخداد يك شيب تند حرارتي در اطراف شهر قم در طي زمان بوده است. بر اين اساس با اتخاذ سياست هاي ايجاد فضاي سبز با گياهان بومي و سازگار با اقليم منطقه و ايجاد زير ساخت هاي لازم جهت تعديل اقليم در منطقه شهري مي توان تا حد قابل توجهي از اثرات سوء اين پديده كاست.