فعاليت تجارتخانه‌‌ها و كارخانه‌هاي پنبه‌پاك‌كني روسي در سبزوار اواخردوره قاجار

در نيمه دوم قرن نوزدهم ميلادي، توليد پنبه در نتيجه جنگ‌هاي داخلي امريكا كاهش يافت و اين مسأله برخي از دولت‌ها به‌ويژه روسيه را بر آن داشت تا براي جبران كسري پنبه مورد نياز خود، وارد ايران شوند. از آنجايي كه روسيه با تحميل و اجرايي كردن مفاد عهدنامه‌هاي گلستان و تركمانچاي، يكه‌تاز بازارهاي تجاري ايران شده بود، در راستاي خريد و تهيه پنبه از ايران گام برداشت. سبزوار كه از دوره‌هاي گذشته به‌واسطه موقعيت جغرافيايي به يكي از مراكز عمده كشت پنبه تبديل شده بود، از جمله مناطقي به‌شمار مي‌رفت كه توجه بازرگانان روسيه را براي خريد و صادرات اين محصول باارزش جلب كرد. به‌گونه‌اي كه روس‌ها براي دست‌يازيدن به اين مقصود، به تأسيس تجار‌خانه‌هايي در اين شهر همت گماشتند. اين تجارتخانه‌ها علاوه بر صادراتِ مقادير زيادي پنبه به روسيه، در ترغيب كشاورزان اين خطه به كاشت پنبه مرغوب نقش به‌سزايي داشتند. پژوهش حاضر با روش كتابخانه‌اي و با تكيه بر اسناد و مدارك آرشيوي وزارت امور خارجه و آرشيو سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران در صدد است تا فعاليت تجارتخانه‌ها و كارخانه‌هاي پنبه‌پاك‌كني روسي را در عرصه صادرات پنبه به روسيه مورد بررسي و تحليل قرار دهد. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه سبزوار در اواخر دوره قاجار سهم عمده‌اي در توليد پنبه و صادرات آن به روسيه داشت؛ امري‌كه سبب‌ تأسيس تجارتخانه‌ها و كارخانه‌هاي پنبه‌پاك‌كني روسي در اين شهر شده است.