نامه‌هاي ديپلماتيك ايران با همسايگان در دوره صفوي (بررسي و تحليل نسخه خطي مكاتيب مختلفه)

مكاتيب مختلفه به مثابه يك اثر منشآتي، مجموعه‌اي از نامه‌هاي ديپلماتيك ايران در عصر صفوي را با قلمروهاي سياسي مجاور آن در بر مي‌گيرد. اين مجموعه كه توسط محمدصالح، برادرزاده اسكندربيك منشي در عصر فرمانروايي شاه عباس دوم گردآوري شده، 149 نامه ديپلماتيك را شامل مي‌شود كه هر كدام از اين نامه‌ها، ابعاد و زواياي گوناگوني از اصول حاكم بر مناسبات ديپلماتيكِ ايران عصر صفوي در سطح منطقه‌‌اي را نمايان مي‌سازد. سؤال مقاله حاضر اين است كه دسته‌بندي نامه‌هاي ديپلماتيك موجود در مكاتيب مختلفه، چه ابعاد و زوايايي از اصول حاكم بر مناسبات ديپلماتيك منطقه‌اي ايران در دوره صفوي را نشان مي‌دهد؟ يافته‌هاي پژوهش بر مبناي روش توصيفي- تحليلي نشان مي‌دهد كه دسته‌بندي نامه‌هاي مكاتيب مختلفه، الگوهاي ديپلماتيكي را نمايان مي‌سازد كه در قالب قلمروهاي سياسي كوچك و بزرگ، هويت فرستنده و گيرنده نامه‌ها و همچنين زبان رايج ديپلماتيك قابليت طرح دارند. بر مبناي اين الگوهاي سه‌گانه در مكاتيب مختلفه، ضمن كسب آگاهي از تبادل نامه‌هاي مختلف بين صفويان با حلقه همسايگان شرقي و غربي، ميزان اثرگذاري نيروهاي سياسي و حتي مذهبي در سياست خارجي ايران عصر صفوي نيز نمايان مي‌شود. از طرفي، در بستر تبادل اين نامه‌ها، زبان فارسي به عنوان حلقه ارتباطي بين صفويان با همسايگانشان ايفاي نقش مي‌كرده است.