معماي خيام (دلايلي تازه براي اثبات يكي بودن خيام فيلسوف و دانشمند با شاعر رباعيات)

يكي از اصلي ترين ابهام ها در كارنامۀ خيام پژوهي، انتساب يا عدم انتساب رباعيات به اين فيلسوف نيشابوري ست. از نظر مخالفانِ انتساب رباعيات به خيام، يكي دانستن سرايندۀ آنها با خيام فيلسوفِ متديّن، اجتماع نقيضين و محال است. نتيجۀ چنين باوري ادعاي وجود دو خيام و ايجاد تقابل (فيلسوفي عقلاني و شاعري عشرت طلب) ميان آنهاست؛ در يك طرف فيلسوفي فرزانه قرار دارد كه تمام عمر در مفاهيم فلسفي مستغرق است و در طرف ديگر شاعري كه جز عياشي سودايي ندارد.اما اين تقابل در برخورد با آثار خيام و گزارش هاي به جاي مانده دربارۀ خيام تاب مقاومت ندارد، زيرا نه تنها در آثار خيام و گزارش هم روزگارانش نكته هايي چون بودن در ميان مجلسِ عشرت و اشاره به بي غرض بودن آفرينش ديده مي شود كه تصوير ايده آل فيلسوفِ متدينِ خردگرا را آلوده مي سازد، بلكه در محتوا و ساختار رباعيات نيز عقلانيتي حضور دارد كه انتساب آنها را به يك شاعر عشرت طلب ناممكن مي سازد. وجود اين تناقض ها در دو سوي تقابل مذكور تقابل ساخته شده را از درون فرو مي ريزد و با نفي شاعران مجعول، احتمال انتساب رباعيات به خيام را افزايش مي دهد.