تحليل روان‌كاوانۀ افسانۀ كُردي «شيرزاد شيرپنج» براساس نظريۀ عقدۀ اُديپ زيگموند فرويد

افسانه‌هاي عامه به‌عنوان بازتابي از ناهشيار جمعي و كشمكش‌هاي رواني انسان يكي از بهترين منابع تحليل روان‌كاوانه به‌ويژه‌ نظريات جنسيت كودكانه‌ به شمار مي‌روند. مخاطبان اين افسانه‌ها به‌ويژه كودكان با فرافكني بسياري از تعارضات خود بر روي شخصيت‌هاي داستان، تكانه‌هاي پرخاشگرانۀ خود را بيروني مي‌سازنند و ضمن تجربۀ نمادين برخي عواطف سركوب‌شدۀ خويش، مي‌توانند به نوعي يكپارچگي رواني و عاطفي دست پيدا كنند. زيگموند فرويد به‌عنوان بنياگذار روان‌كاوي خود بارها بر اهميت ادبيات كهن و باستاني تأكيد داشته و بسياري از مفاهيم مهم اين دانش را با ارجاع به اسطوره‌ها و افسانه‌ها بيان كرده است. يكي از كليدي‌ترين مفاهيم در گفتمان روان‌كاو عقدۀ اُديپ است كه به تعبير فرويد مسئوليت هر كودكي كه پا بر عرصۀ هستي مي‌گذارد غلبه بر آن خواهد بود. از سوي ديگر زبان كُردي به‌دليل تنوع گويشي و جغرافياي بكر خود داراي يكي از غني‌ترين ادبيات‌هاي عامه بوده و به باور بسياري از مستشرقان بر ادبيات عامۀ ساير ملل خاورميانه نيز تأثير گذارده است. نگارنده در اين مقاله بنابر مفاهيم روان‌كاوي و به روش توصيفي تحليلي به بررسي افسانۀ شيرزاد شيرپنج از ادب عامۀ كُردي پرداخته و نشان داده كه اين داستان تا چه اندازه‌اي بر نظريۀ عقدۀ اُديپ منطبق است و بر چه راه‌حل‌هايي براي گذر از اين مسير سرنوشت‌ساز تأكيد مي‌كند. در اين قصه كشمكش‌هاي اُديپال در غالب رقابت پسر و پدر آغاز و درنهايت با پذيرش جايگاه پدر و افول تكانه‌هاي اُديپال، بلوغ رواني و صلح دروني پديدار مي‌شود.