جايگاه فقهاي شيعه در مناسبات ديني و اجتماعي ايران عصر صفويه

نهضت ديني صفويه كه توانست با تأسيس حكومت و رسميت  بخشيدن به تشيع به ‌عنوان مذهب رسمي، خدمات بي‌نظيري به اسلام شيعي در ايران بنمايد، زمينه‌ساز استقرار و قدرت يافتن و كسب موقعيت اجتماعي تدريجي فقهاي شيعه در ايران شد. با توجه به پيشينه تصوف صفويه، اين مقاله به دنبال پاسخ به اين پرسش است كه از منظر كاركرد مشروعيت ديني، فقهاي شيعه چه جايگاهي در تعامل با دولت داشتند و قدرت و ميزان نفوذ آنها در عرصه اجتماعي، به‌ويژه براي ترويج و اجراي احكام اسلامي چه ميزان بوده است؟ يافته‌هاي پژوهش، حكايت از آن دارد كه مشروعيت ديني دولت صفويه، تنها برآمده از فقهاي شيعه نبود و صفويان، اقتدار ديني خود را از منابع گوناگون، از جمله حمايت جريان تصوف و برخي عناوين قدرت‌آفرين مانند سيادت و نيابت امام(ع) به دست آورده بودند. برخي شاهان صفوي، جايگاه ويژه‌اي براي فقهاي شيعه قائل بودند و در دستگاه ديواني نيز مناصب رسمي متعددي به آنها تعلق داشت؛ اما در عمل، قدرت واقعي و نفوذ اجتماعي شاه، قابل ‌مقايسه با هيچ صاحب‌منصب ديگري نبود و تمايلات شخصي شاه، بر مقدرات كشور حاكم بود. تنها در اواخر دوره صفويه بود كه قوام ‌يافتن نهاد ديني قدرتمند و شكل‌گيري منصب ملاباشي، بر اقتدار فقها افزود.