تبيين ماهيت ايثار و حكم مراتب آن از منظر فقه الاخلاق

در گستره حيات انساني، دو عنصر «عدل و احسان» از جايگاه ويژه‌اي برخوردارند؛ با اين وجود، در مواقع بحراني كه انسان‌ها در موضع چالش‌هاي اخلاقي قرار مي‌گيرند، آنها حاضرند آنچه را دارند در اختيار غير بگذارند و از منافع خود چشم بپوشند؛ تا جايي كه در وقت ضرورت از جان خود نيز براي مصالح ديگران بگذرند. ايثار از منظر اخلاقي، في نفسه، فعلي ارزشمند، گرانبها و نيكوست. ايثار هم از جنبه آموزه‌هاي ديني و هم از جهت ارزش‌هاي انساني، عملي اخلاقي است؛ هر چند در مواردي، مانند: فداكارى و بخشش مال در راه باطل، مقدم داشتن دنيا بر آخرت و گزينش هواى نفس بر اراده الهي، از مصاديق مذموم و ناپسند آن محسوب مي‌شود، امّا آنچه محل تأمّل است، اين است كه ايثار و از خودگذشتگي از آن حيث كه معروض احكام شرعي واقع مي‌شود، چگونه ارزيابي مي‌گردد؟ و در صورت مشروعيت، قلمرو آن تا كجاست؟ اين پژوهش كه با روش توصيفي تحليلي انجام پذيرفته است، تلاش دارد با نظر به منابع فقه اسلامي پاسخ‌هاي مستدل براي اين پرسش‌ها بيابد. نتيجه تحقيق آن است كه گرچه فقها ايثار مثبت را في‌نفسه و مطلقاً داراي حسن و مستحب مي‌دانند، لكن به اطلاق وجوب شرعي آن قائل نيستند و تنها در مواضعي خاص ايثار مالي، آبرويي و جاني را واجب مي‌دانند.