بررسي چندگانگي معنايي پروتوتايپها در ديوان اشعار حافظ

زمينه و هدف: شرايط سياسي، اجتماعي، فكري و فرهنگي عصر حيات هر شاعري، سبب ساز خلق تيپها و شخصيتهاي گوناگون در اشعار اوست. شعر حافظ نيز، از اين قاعده مستثني نيست؛ چراكه اُسّ و اساس اشعار اغلب شاعران بر روي شخصيتهاي بخصوصي بنا شده است. حافظ با طرح شخصيتهاي خاص و عملكردهايشان و بكارگيري صنعت ايهام يا همان چندگانگي معنايي، دوپهلو و چندمنظوره سخن ميگويد و اين مسأئله مبيّن عمق جهانبيني و انديشۀ اوست. روش مطالعه: مقالۀ حاضر به روش توصيفي-تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه اي به بررسي چندگانگي معنايي تيپها و شخصيتها در ديوان حافظ پرداخته است. يافته ها: يافته هاي مقالۀ حاضر نشان ميدهد كه از ميان پروتوتايپهاي مطرح حافظ، برخي از قداست برخوردارند و در پاره اي موارد الگوي او هستند، برخي ممدوح او هستند و برخي مورد انتقاد واقع شده اند. اين تيپها و شخصيتها، خواه مقبول خواه منفور، گاه در معناي اصلي و واقعي خود بكار رفته اند و گاه در غير معناي اصلي و حتي در موارد بسياري از چندگانگي معنايي برخوردارند. نتيجه گيري: بيشتر شخصيتهاي مطرح ديوان حافظ نظير پيامبران و امامان معصوم -عليهم السلام- شخصيتهاي عرفاني، پادشاهان و وزرا، قهرمانان و اسطوره ها، شخصيتهاي رمانتيك، شخصيتهاي سياسي و اجتماعي، چهارپايان، پرندگان، درختان و گلها تيپهاي واقعي و رئال هستند. شايد علت اصلي طرح برخي شخصيتها در اشعار حافظ، شرايط خاص سياسي و اجتماعي عصر زندگي او و تعاملاتي بوده كه با آن افراد خاص داشته و ممكن است خلق برخي شخصيتها ناشي از همزادپنداري با آنان بوده باشد. از ميان اين شخصيتها برخي تيپها ممدوح وي هستند، برخي در زندگي او تأثيرگذارند، برخي الگوي او هستند، و بعضي مورد انتقاد او واقع شده اند.