بازپژوهي ديدگاه سنت‌گرايان و مستشرقان دربارۀ كنش و واكنش وحياني

مسلمانان و غير مسلمانان از ديرباز به چگونگي وحي الهي بر پيامبران و به‌ويژه حضرت محمد(ص) توجه داشته‌اند و پاسخ‌ها و نظرياتي در طول قرون و اعصار در اين باب بيان شده است. برخي از اين نظريات وحي را مفهومي غير مادي و دسته‌اي از معاني دانسته‌اند كه به پيامبر وحي شده و ايشان، آن را در قالب الفاظ ريخته و به مردم بيان كرده‌ است؛ درمقابل، برخي به وحياني‌بودن توأمان الفاظ و معاني قرآن قائل‌اند. طبق آيات و روايات، وحي تنها معنا نبوده است؛ بلكه الفاظ قرآن نيز وحياني‌اند؛ اما اينكه چگونه و در چه مرحله‌اي از نزول وحي، معاني به الفاظ تبديل شده‌اند، خداوندْ اين كار را مستقيماً انجام داده يا جبرئيل، در عالم ماده بوده يا عالم مجرد، ازجمله مسائل بررسي‌شده در اين مقاله است. اين تحقيق با استفاده از منابع مكتوب و به شيوه‌ توصيفي، انتقادي و تحليلي به نظريه‌اي مي‌رسد كه فرايند نزول وحي بر پيامبر در دو سطح مختلف رخ داده است؛ به اين صورت كه ابتدا خداوند محتوا و معاني را (با يا بدون واسطۀ جبرئيل) بر قلب پيامبر وارد كرده و سپس اين معاني و قول ثقيل با نظارت و كمك جبرئيل به الفاظي تبديل شده است كه عامه مردم درك كنند و سبب هدايت مردم باشد.