پاسخ به منتقدان ملاصدرا درباره معاد جسماني: ردّ ادعاي تعارض با شريعت و حصر آن در معاد روحاني

نظريه ي معاد جسماني ملاصدرا، علاوه بر هماهنگي با مباني ديني، بر اصول و مباني فلسفي و عقلي ابتنا دارد. ملاصدرا چون ناظر به اشكالات متكلمين خصوصاً فخررازي بود، بر آن شد تا براي اجتناب از اشكالات ايشان، براي نخستين بار به اثبات عقلي معاد جسماني بپردازد. لذا در صورت بندي اين نظريه از اصول فلسفي نوين مكتب خود بهره برد. او با ردّ معاد جسماني عنصري و نيز اعتقاد به معاد جسماني اخروي، در مقابل ديدگاه اكثر متكلمين - يعني بازگشت اجزاي متفرق مادي عنصري در آخرت كه دار تجرد است - ايستاد. همچنين او به عينيت فرد مُعاد با فردي كه در دنيا بوده معتقد شد تا راه را بر منتقديني كه مدعي تعارض نظريه او با شريعت بودند، مسدود سازد.در مقابل انتقادات و ابهامات متنوعي بر اين نظريه مطرح شد. برخي منتقدين آن را نظريه اي فلسفي و متعارض با شريعت دانسته، برخي با ابعادي از آن همراه شده و آن را تحسين نمودند. اما مفسريني هم متعرض ناسازگاري اين نظريه با شريعت نشده و با آن موافقت نمودند. در مجموع عدم بررسي همه جانبه ي اين نظريه توسط منتقدين، موجب ايجاد اين ترديدها گرديد. ملاصدرا با طرح نشئات سه گانه (طبيعي، عالم مثال و عالم عقلي) و نيز سه گونه انسان (حسي، نفسي و عقلي)، معاد هايي فراتر از معاد مثالي و همچنين معاد براي ساير موجودات را اثبات نمود. نهايتاً ملاصدرا با ارائه ديدگاه ابتكاري، شناخت مسئله معاد را در گرو طريق معرفت نفس و معرفت قوا مي داند.