تحليل تغييرات رژيم جريان آب رودخانه‌اي با استفاده از شاخص‌هاي تغييرات هيدرولوژيكي (مطالعه موردي: حوزه آبخيز حبله‌رود)

رژيم‌هاي هيدرولوژيكي، نقش عمده‌اي در تغيير ساختار و عملكرد فرآيندهاي بوم‌شناختي و بوم‌سازگان رودخانه‌اي ايفا مي‌كنند. تغييرات قابل ملاحظه‌اي در رژيم‌هاي هيدرولوژيكي جريان رودخانه‌ها، باعث ايجاد ناهمگوني مكاني و زماني سامانه‌هاي رودخانه‌اي و تخريب خدمات طبيعي بوم‌سازگان و تهديد تنوع زيستي مي‌شود. تحليل روند و شناسايي نقطه تغيير، يك مسأله مهم در تحليل سري‌هاي زماني هيدرولوژيكي است. در اين پژوهش با استفاده از آزمون من-كندال دنباله‌اي، آزمون پتيت، آزمون دامنه بويژاند، آزمون U بويژاند، آزمون همگني استاندارد نرمال و آزمون جرم مضاعف نقطه تغيير معنادار در داده‌هاي مربوط به دبي ايستگاه هيدرومتري بنكوه واقع در خروجي حوزه آبخيز حبله‌رود در طول دوره آماري 1980 تا 2017 تعيين شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار شاخص‌هاي تغييرات هيدرولوژيكي (IHA)، تغييرات شاخص‌هاي گوناگون هيدرولوژيكي در دوره‌آماري قبل و بعد از نقطه تغيير معنادار در سري زماني دبي ساليانه در حوزه آبخيز حبله‌رود بررسي شد. مطابق نتايج به‌دست آمده، در اواسط دهه 1990 يك نقطه تغيير معنادار در سري داده‌‌هاي دبي سالانه ايستگاه هيدرومتري بنكوه اتفاق افتاده است و بعد از آن مقطع زماني اكثر شاخص‌هاي هيدرولوژيكي كاهش در وضعيت جريان رودخانه حبله‌رود را نشان مي‌دهند. به‌طوري‌كه متوسط آبدهي در تمام ماه‌هاي سال و مقدار جريان پايه حوضه كاهش يافته است. هم فراواني و هم طول دوره پالس‌هاي جريان كمينه افزايش يافته است. برعكس، هم فراواني و هم طول دوره پالس‌هاي جريان بيشينه كاهش يافته است. به همين‌دليل فراواني و بزرگي وقايع حدي بالا مثل سيل‌هاي متوسط و بزرگ كاهش يافته است. تحليل روند طولاني‌مدت نشان مي‌دهد كه 25 شاخص از بين 33 شاخص تغييرات هيدرولوژيكي داراي روند نزولي معنادار از نظر آماري هستند. به‌طوري‌كه ميزان دبي متوسط حوضه در ايستگاه هيدرومتري بنكوه از 8.43 مترمكعب در ثانيه در دوره‌قبل از تغيير به 5.47 مترمكعب در ثانيه در دوره بعد از تغيير كاهش يافته است كه معادل 35 درصد كاهش در آبدهي حوضه حبله‌رود است. پيامد اين تغييرات هيدرولوژيكي شديد در حوزه آبخيز حبله‌رود، علاوه بر بروز تعارض و تنش‌هاي اجتماعي ميان بهره‌برداران، ايجاد تنش و تهديد جوامع گياهي و جانوري رودكناري خواهد بود كه در سيلاب‌دشت‌هاي رودخانه‌ها زندگي مي‌كنند و خدمات بوم‌سازگاني متعددي را فراهم مي‌كنند.