تاًثير معدن‌كاري زغال‌سنگ بر انباشت سرب و روي و پراكنش مكاني آن‌ها در خاك سطحي منطقه كارمزد

بهره‌برداري از منابع معدني اگرچه براي كشور بسيار مفيد است، ولي آثار مخرب آن بر زندگي انسان و گياه تاًثير منفي مي‌گذارد. اين آثار به‌صورت آلودگي در خاك نمايان مي‌شود كه مي‌تواند منجر به عدم تعادل بوم‌سازگان شود و سلامتي انسان را به خطر بيندازد. پژوهش حاضر با هدف بررسي وضعيت آلودگي دو عنصر سرب و روي در داخل خاك سطحي منطقه معدني كارمزد استان مازندران در اثر برداشت زغال‌سنگ انجام ‌شده است. براي اين منظور، چهار شاخص CF، mCF، RI و Igeo براي 110 نمونه جمع‌آوري‌شده از خاك سطحي محاسبه شد. نمونه‌هاي تهيه ‌شده در محيط خشك به آزمايشگاه انتقال داده شد و سپس بر اساس روش ICP-MS در اندازه 75 ميكرون تحليل شدند. نتايج نشان داد كه مدل كريجينگ معمولي مناسب‌ترين مدل براي نشان دادن پراكنش غلظت دو فلز سرب و روي در منطقه است. هم‌چنين، كم‌ترين مقدار Zn براي شاخص Igeo برابر با 0/53- و بيش‌ترين آن براي شاخص‌هاي CF برابر با 0/72 به‌دست ‌آمده است. مقدار غلظت سرب اندازه‌گيري شده بر اساس شاخص‌هاي Igeo، CF، mCF و Ri به‌ترتيب برابر با 0/08، 1/03 و 213 ميلي‌گرم بر كيلوگرم است (RI CF Igeo). نتايج CF و mCF نشان داد كه منطقه از لحاظ غلظت دو عنصر تعيين شده داراي وضعيت آلودگي كم يا متوسط است؛ به‌عبارتي مقدار اين عامل براي Zn كم‌تر از 1 (CF 1) به‌دست آمده است كه مقدار Pb (3 CF 1) است. شاخص Igeo نشان داد كه Zn با غلظت كم‌تر از صفر آلودگي ندارد، ولي Pb با مقدار ( 1 Igo 0) داراي وضعيت غيرآلوده تا كمي آلوده است. شاخص بوم‌شناختي بالقوه نيز نشان داد كه مقدار غلظت دو عنصر كم‌تر از 150 ميلي‌گرم بر كيلوگرم است؛ پس اين شاخص نيز در طبقه خطر پايين آلودگي (150RI≤) قرار دارد. نتايج تحليل PCA نشان داد كه دو عنصر Zn و Pb داراي همبستگي مناسب و پراكنش خوبي با تغييرات محيطي و عوامل انساني هستند. با توجه به نتايج، منطقه از لحاظ غلظت دو عنصر داراي آلودگي نبوده، ولي بهتر است براي بررسي دقيق‌تر عناصر ديگري كه در سلامتي انسان نقش دارند با استفاده از شاخص‌هاي ديگر بررسي شود. همچنين، باطله‌هاي زغال‌سنگ تأثير زيادي بر روي غلظت عناصر ندارد.