هستي‌شناسي «منشأ اختلاف و تكثر ديني» و تحليل معرفت‌شناختي آن

آگاهي از چيستي و منشأ اختلافات ديني، بر موضع نظري و عملي ما نسبت به مسئلۀ تنوع ديني بسيار مؤثر است. اما به اعتراف منابع رسمي تاريخ اديان، موضوع منشأ دين و به‌تبع آن منشأ اختلاف ديني، متعلق به ماقبل تاريخ و فراتر از انديشۀ بشري است. درحاليكه با رويكرد واقع‌گرايي مؤلف‌محور به قرآن كريم مي‌توان گزارش‌هايي متواتر و واقع‌نما از اولين اختلافات ديني به‌دست ‌آورد. از اين منظر، پژوهش حاضر با هدف واكاوي هستي‌شناختي نخستين اختلاف‌هاي ديني و عوامل پيدايش آنها با روش توصيفي- تحليلي به اين مسئله مي‌پردازد كه ماهيت اختلافات ديني كه به تعدد و سپس تكثر دين مي‌انجامد، چيست و علت/منشأ آنها چگونه تبيين مي‌شود؟ براساس يافته‌هاي پژوهش حقيقت تنوع ديني، «تفرق دين» است و مهم‌ترين منشأ غيرمعرفتي تفرق دين «بغي اجتماعي» است كه از سويي بر بستر عوامل غيرمعرفتي فردي چون فساد و ستمگري (ظلم)، حسادت و برتري‌جويي (علوّ) سامان يافته و از سوي ديگر عوامل معرفتي آن توسط گروهي از طبقه متنفذان و اعيان جامعه، در قالب توجيهات شبه‌عقلاني ناشي از جحد (انكار پس از علم) و شكاكيت (ترديد پس از علم) نسبت به اركان معرفتي دين، با حربة «تحريف معيارهاي عقلانيت و معرفت» فراهم شده است؛ اين جهالت گسترده، خلاف اراده، حكم و رضايت الهي، اما ذيل علم، قدر و قضاي الهي صورت گرفته است. نتيجۀ دريافت مذكور، طرح نظرياتي دربارۀ حقانيت و نجات‌بخشي اديان است كه مطابق واقعيات متواتر تاريخ، ناظر بر مراتب تشكيكي دين الهي، هماهنگ با آموزۀ امرٌ بين‌الأمرين و تجويزگر دينداري پويا و متكامل باشد.