نقد نوع‌شناسي ديني در جامعه‌شناسي دين ماكس وبر (بر اساس حيات دنيوي بزرگان طريقت نعمت‌اللهي در ايران)

ماكس وبر در حوزۀ جامعه‌شناسي دين، به مطالعۀ جامع و مفصّل اديان سراسر جهان اقدام و پيوندهاي ميان اديان گوناگون و گروه‌هاي خاص اجتماعي و تأثير انواع ديدگاه‌هاي ديني بر ساير جنبه‌هاي اجتماعي نظير رفتار اقتصادي را بررسي كرده است. يكي از جنبه‌هاي مثبت و بي‌نظير جامعه‌شناسي دين وبر، نوع‌شناسي ديني وي و برساخت انواع مثالي نگرش‌هاي ديني سه‌گانۀ زهد در دنيا، زهد فارغ از دنيا و عرفان دنياگريز است. مسئلۀ پژوهش حاضر از اين امر نشئت گرفته كه وبر، صوفيه را در نوع مثالي عرفان دنياگريز جاي داده است و حال آنكه به نظر مي‌رسد كه اين ديدگاه با واقعيات تاريخي تصوف و بزرگان صوفيۀ ايران همخواني نداشته باشد. بنابراين با استفاده از روش اسنادي و بررسي متون و منابع تاريخي مرتبط، به بررسي حيات دنيوي برخي بزرگان طريقت نعمت‌اللهي در ايران اقدام شد. يافته‌ها نشان مي‌دهند كه برخلاف ديدگاه وبر، اين مرشدان صوفي، هم به كار اشتغال داشته‌ و هم در امور اجتماعي و انجام اعمال خير و عام‌المنفعه كوشا بوده‌اند و نيز به تحصيل و تدريس علوم زمانۀ خود اهتمام داشته‌اند. بر همين اساس، انواع مثالي سه‌گانۀ وبر در نوع‌شناسي ديني وي، با نوع مثالي چهارمي موسوم به عرفان جامع‌، كه مصداقش صوفيه هستند، تكميل شدند.