نشانه‌شناسي رمزگان درخت در روايت‌هاي عامّه

نشانه‌‌شناسي، دانش و مهارت مطالعه و تفسير و بازتفسير نشانه‌‌هاست. در اين نوع مطالعه، نشانه‌‌ها براساس افق همنشيني و جانشيني عناصر و گزاره‌‌هاي متني و نظر به تماميت متن خود، بازخواني مي‌‌شوند. بازخواني‌‌ها نيز فرايند تفسيرها را بنيان مي‌‌نهند و تفسيرها براساس بافت و زمينه و مخاطبان متن‌‌ها، خود را آشكار مي‌‌سازند. اين تفسيرها، اساسي‌‌ترين محمل براي تداوم و ماندگاري متن‌‌ها و انديشه‌‌هاي نهفتۀ آن‌‌ها در جهان‌‌هاي گونه‌‌گون فرهنگي و انديشگي و اجتماعي آدمي است. از ميان رهيافت‌‌هاي نشانه‌‌شناسي، رويكرد نشانه‌‌شناسي چالرز سندرس پيرس از جمله منظرگاه‌‌هايي است كه به زمينه و بافت متن و تفسير و بازتفسير نشانه‌‌ها تكيه مي‌‌كند. از ميان ابزارهاي زباني و انديشگي، روايت‌‌ها، به‌‌ويژه نوع قصه‌‌گون آن، يكي از كهن‌‌ترين و شايع‌‌ترين ابزارها براي آشكارگي دلالت‌‌ها و نمود معنايي نشانه‌‌ها تلقي مي‌‌شود. ازآنجاكه روايت‌‌هاي عامه، محمل انديشه‌‌ها و نمودهاي فرهنگي و آييني گونه‌‌گوني است كه در بافت و زمينه و نشانگان متفاوت و مختلفي ساخته و پرداخته مي‌‌شوند، نوشتار حاضر براساس رويكرد نشانه‌‌شناسي ياد‌‌شده به بررسي يكي از بنياني‌‌ترين نشانه‌‌هاي روايت‌‌هاي عامه ـ يعني درخت ـ و دلالت‌‌هاي گونه‌‌گون آن مي‌‌پردازد. اين پژوهش با روشي توصيفي و تحليلي ـ تفسيري با هدف آشكار كردن درون‌‌مايه‌‌ها و دلالت‌‌هاي مختلف و مشترك نشانگان درخت در روايت‌‌ها و انديشه‌‌هاي راويان آن‌‌ها، كاركرد اين نشانگان را در ساختار و روساخت روايت‌‌ها مي‌‌كاود. براساس اين جستار و واكاوي، درخت جزو پديدارهاي طبيعي و تأثيرگذار در ذهنيت بشري است كه نظام نشانه‌‌اي ويژه‌‌اي را در روايت‌‌هاي عامه بنيان مي‌‌نهد كه دلالت بر درون‌‌مايه‌‌هاي گونه‌‌گوني دارد. از جملۀ اين درون‌‌مايه‌‌ها، قداست و جاودانگي و تابو و مركزانديشي است. چنين درون‌‌مايه‌‌هايي همراه با ساختار نشانگاني و دلالتي ويژۀ خود، جهان روايت‌‌هاي عامه را نظام‌‌بندي مي‌‌كنند. چنين درون‌‌مايه‌‌هايي به قدمت عمر و زيست بشري، كهن و ريشه‌‌دار مي‌‌نمايد، اما هنوز جزو نيازهاي اساسي جهان و زيست امروزي بشري در تعامل با طبيعت و جامعه و اخلاق و افق‌‌هاي معنوي است.