وضعيت بهداشت عمومي در عصر قاجار از نگاه سياحان خارجي (1227 1304ش)

تاريخ اجتماعي، يكي از علومي است كه تغييرات زندگي مردم را در دوره‌هاي مختلف تاريخي بررسي كرده و آن‌ها را به نقد مي‌كشد. مسئلۀ بهداشت مردم و به‌طوركلي تغييراتي كه در دورۀ قاجار در طب به وجود آمد، جزو مواردي است كه در تاريخ اجتماعي اين دوره حائز اهميت است. با ورود سياحان خارجي به ايران كه برخي از آنان پزشك بودند، بهداشت تعريف ديگري به خود گرفت و مردم ايران با جنبه‌هاي جديدي از پزشكي و درمان و داروها روبه‌رو شدند كه متفاوت از طب بومي آن‌ها بود. در دورۀ قاجار به دليل تضادها و معضلات سياسي و اجتماعي، بهداشت عمومي در وضع مناسبي قرار نداشت. بدين سبب دولت‌مردان قاجار (از دوران صدارت اميركبير) اقدامات جالب توجهي به منظور ارتقاي بهداشت عمومي انجام دادند؛ چنان‌‌كه براي ترميم وضعيت بهداشت جامعه به دنبال بهره‌‌گيري از ساختار و الگويي نوين برآمدند. ورود انديشه‌هاي متجددانه از اروپا، محور اصلي اين تغييرات بود. برخورد دولت قاجار با تمدن غرب، گونه‌اي سرخوردگي سياسي ـ اجتماعي را به بار آورد كه ثمرۀ اصلي آن الگوگيري از نهادهاي درماني اروپايي و بهره‌‌گيري از راهبردهاي كلان بود. بدين منظور پرسش اصلي پژوهش حاضر اين است كه دولت قاجار چه اقدامات و سياست‌هايي را به‌ منظور بهبود بهداشت عمومي مردم به كار گرفت؟ اين نوشتار با روش توصيف و تحليل تاريخي انجام يافته و به بررسي اين مدعا پرداخته‌است كه دولت قاجار براي بهبود وضعيت بهداشت مردم، از سه راهبرد كلان (شامل ارتقاي سطح دانش عمومي و تخصصي، قانون‌‌گذاري، ايجاد نهادهاي درماني) استفاده كرد. دستيابي به اين مطلب كه دولت قاجار از طريق راهبردهاي كلان، توانست اقداماتي مانند مايه‌‌كوبي و قرنطينه را در سطح كشور اجرايي كند، از جمله دستاورد اين پژوهش است. نوشتار حاضر به دلايل مختلف بهداشتي همچون بهداشت در اماكن مختلف، انواع بيماري‌ها، علل بروز بيماري‌ها و سبك درماني پزشكان، مي‌تواند نمونه و دستاورد خوبي براي ساير پژوهش‌ها در اين زمينه باشد.