بازنگري در نام‌گذاري و طبقه‌بندي نهشته‌هاي مارني نئوژن، مطالعۀ موردي جنوب و جنوب شرق تهران

مارن به انواع رسوب مخلوط كربناته – سيليكاتۀ حاوي كاني‌هاي رسي و كربناته گفته‌ مي‌شود كه در محيط‌هاي مختلف نهشته مي‌شود. مارن‌هاي دريايي به‌عنوان نهشته‌هاي عميق دريايي و پلاژيك عمدتاً حاوي آهك‌اند؛ در حالي ‌كه مارن‌هاي قاره‌اي در محيط‌هاي رودخانه‌اي و حوضه‌هاي تبخيري تشكيل‌ مي‌شوند و حاوي گچ و نمك‌اند. تعاريف رسوب‌شناسي مارن و سنگ مارن به‌خوبي مشخص نشده است؛ بنابراين در بيشتر گزارش‌هاي علمي، نقشه‌هاي زمين‌شناسي توليدشده و مقالات منتشرشده، ناهمگوني مشخصي در نام‌گذاري واحدهاي رسوبي و سنگ‌شناسي با نام مارن وجود دارد. به همين منظور در اين تحقيق با هدف تجديد نظر در نام‌گذاري و طبقه‌بندي رسوبي نهشته‌هاي مارني، از واحدهاي مختلف مارني نوع قاره‌اي و دريايي نمونه‌برداري شد كه شامل 99 نمونه از مناطق مختلف جنوب ورامين، جنوب حسن‌آباد، ايوانكي و پاكدشت از واحدهاي مارني قرمز بالايي (M1،M2،M3)، واحدهاي قرمز زيرين (OLg،OLS)، واحدهاي مارن ائوسن سازند كند (Ek)، واحد مارن پليوسن (PlM)، واحد مارن سازند قم (OMq) و آبرفت‌هاي مارني (QtM) است. دانه‌بندي و ميزان درصد آهك و املاح نمكي موجود در مارن‌هاي منطقه اندازه‌گيري شد. در طبقه‌بندي به روش فولك، بيشتر نمونه‌ها در محدودۀ سيلت ماسه‌اي، گل ماسه‌اي، سيلت، گل، ماسه گلي و ماسه سيلتي قرار دارند. ميزان آهك در نمونه‌هاي مارني سازندهاي دريايي مانند سازند قم نسبت‌به سازندهاي مارني قاره‌اي بالاتر است و حتي تا ميزان 68/53% نيز مي‌رسد؛ اما در سازندهاي مارني خشكي‌زاد منطقه شامل سازند قرمز زيرين و بالايي، دامنۀ تغييرات آن 5/1% تا 33/34% است كه ميانگين آن 20/98% است. در همين سازندها، ميزان رس در دامنه 2/5% تا 49% متغير است و ميانگين رس در كل نمونه‌ها 25/49% است. براساس پارامتر هدايت الكتريكي (EC)، همگي داراي املاح نمكي بالا بودند و در زمرۀ خاك‌هاي شور و بسيار شور طبقه‌بندي شدند. حضور نمك در سطح، آثار لكه‌هاي سديمي و پف‌كردگي‌ خاك‌ سطحي، از ديگر شواهد شوري رسوبات شناسايي شد. نتايج طبقه‌بندي به روش ‌Haldar و Tisljar هم مؤيد اين موضوع است كه به‌جز يك نمونۀ مربوط به سازند كند كه در محدودۀ مارن قرار گرفته است، عمدۀ نمونه‎‍ها در ردۀ «سيلت‌سنگ‌هاي رسي كلسيت»، «سيلت‌سنگ آهكي رسي» و «رس‌سيلت آهكي» هستند و معدود از نمونه‌ها «رس سيلتي – آهكي» و «آهك سيلتي رسي» هستند. نسبت درصد ذرات تخريبي و شيميايي در يك مارن، ملاك عمل در نام‌گذاري به روش پتي‌جان است كه ممكن است از 35% تا 65% متغير باشد. با توجه به اينكه مجموع درصد رس و آهك نمونه‌ها به 100درصد نمي‌رسد، بنابراين اطلاق نام مارن خالي از اشكال نيست؛ زيرا در نمونه‌ها به‌خصوص مارن‌هاي قاره‌اي، بخش شيميايي منحصر به آهك نيست و املاح گچي و نمكي علاوه بر آهك نيز حضور دارند و در ضمن ازنظر بافتي، نمونه‌ها ‌بيشتر سيلتي و گلي‌اند و اطلاق نام سيلت‌سنگ‌ و گل‌سنگ‌هاي گچي – نمكي براي نهشته‌هاي مارني قاره‌اي بررسي‌شده در اين تحقيق مناسب‌تر تشخيص داده شد و بنابراين بازنگري در نام‌گذاري و طبقه‌بندي نهشته‌هاي مارني كشور، امري اجتناب‌ناپذير است.