مطالعۀ شيوۀ ساخت و اجراي تزيينات برجسته و زراندود در سفال مينايي دوران مياني اسلامي در ايران

سفال مينايي به گروهي از سراميك، با نقاشي رولعابي و تزيينات پيكره‌اي، هندسي و گياهي اشاره دارد كه در بسياري موارد به كتيبه‌هاي نسخ متمايل به رقاع و كوفي مزين بوده و گاهي با تزيينات برجسته‌كاري و طلايي آراسته شده است. با استناد به سفال‌هاي مينايي كتيبه‌دار، سفال مينايي در دورۀ بسيار كوتاهي (در حدود شصت سال) در ايران رواج داشته و سپس از بين رفته است. با توجه به اهميتي كه شناخت تكنولوژي‌هاي فراموش شده در هويت‌بخشي به فرهنگ و تمدن يك سرزمين دارد، مطالعه در شيوۀ ساخت و تزيينات اين گونه هنرهاي فرامو ش شده، به گونه‌اي حفاظت از آن  به عنوان اثري ناملموس محسوب مي‌شود. در اين پژوهش، شناخت فناوري برخي تزيينات روي سفال مينايي از جمله برجسته كاري و زراندود، مورد توجه قرار گرفته است. اين پژوهش مبتني بر شيوۀ تجربي تحليلي است كه با استفاده از اسناد و منابع كتابخانه‌اي و مطالعات دستگاهي، روي سفال‌هاي مينايي انجام شده است. با كمك مطالعات دستگاهي و آزمايشگاهي، گسترۀ دانش فناوري مربوط به تزيينات سفال مينايي، از لحاظ ساختار شيميايي و ميكروسكوپي مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات تكميلي، بررسي سند مكتوب عرايس الجواهر و نفايس الاطايب نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن محمد بن علي بن ابي طاهر را شامل مي‌شود. نتيجۀ نهايي نيز از مقايسۀ داده‌هاي تكنولوژي و مستندات ابوالقاسم به دست آمده است. نتايج نشان مي‌دهد كه به منظور برجسته كردن سطح در سفال مينايي، از دوغاب تشكيل شده از گل بدنه كه ميزان اكسيد سرب بيشتري نسبت به تركيبات بدنه دارد، استفاده شده است.  بخش برجسته روي لعاب زمينه اجرا شده و سپس روي آن مجددا لعاب زده شده است. نتايج همچنين هم‌سويي داده‌ها را با متن رسالۀ وي تأييد مي‌كند و نشان مي‌دهد كه در شيوۀ زراندود، از طلاي به صورت ورق استفاده شده كه با كمك يك چسب آلي چسبانيده شده است. در مرحلۀ نهايي، ورق طلا طي يك عمليات حرارتي، روي سطح تثبيت شده است. بر اساس يافته‌هاي مزبور در بخش انتهايي پژوهش، به صورت تجربي، ورق طلا روي سطح لعاب چسبانيده و با كمك حرارت روي لعاب تثبيت شد.