كاربست نظريه شكاف و گريز اجتماعي در جامعه ايراني قرن اول هجري

تبيين شكاف‌هاي اجتماعي جامعۀ ايراني در عصر انتقال و خلافت اموي، و به دنبال آن ظهور پديدۀ گريز از كانون خلافت، نيازمند تحقيقي غيرروايي و كاركردگرايانه است. با سپري شدن ايام فتوح، و عدم جذب عملي ايرانيان در جامعۀ جديد عرب ـ اسلامي و عدم تحقق تصورات ايرانيان براي تغيير كلي وضعشان، نه تنها شكاف‌هاي اجتماعي گذشته از بين نرفت، بلكه عملاً با گسترش نظام قبايلي و قرار گرفتن موالي در پايين‌ترين قسمت اين ساختار، ايرانيان به‌عنوان اقشار فرودست از فضاي جديد بهره‌اي نبردند. اين تحقيق به روش تاريخي و بين رشته‌اي و در چارچوب نظريۀ جامعه‌شناختي شكاف و گريز در پي پاسخ به اين پرسش است كه شكاف‌هاي اجتماعي موجود در بين ايرانيان در قرن اول هجري چه تأثيري بر روند گريز آنان داشت؟ نتايج تحقيق نشان مي دهد كه شكاف‌هاي اجتماعي موجود در نظام اموي و ساختار قبيله اي آن زمينه‌هاي گريز لايه‌هاي متعدد جامعۀ ايراني را از كانون قدرت فراهم نمود. سياست هاي تبعيض آميز امويان و وجود طبيعي شكاف‌هاي اجتماعي در جامعۀ ايراني قرن اول منجر به تحقق نظريۀ گريز شد و اين جامعه را به اميد فرداي بهتر آمادۀ پذيرش دعوت عباسي كرد.