بررسي و تحليل متن‌شناسانۀ رياض‌المحبين: اثري اخلاقي-عرفاني در دورۀ قارجار

اين پژوهش با هدف تبيين جايگاه و اهميت رياض‌المحبّين در ادب فارسي، به تحليل و بررسي محتوا و ساختار آن پرداخته‌است. رياض‌المحبّين اثري است كه بين سال‌هاي 1264 تا 1270 ق. در زمينۀ اخلاق و عرفان نگاشته‌شده است. اين كتاب شامل حكايات داستاني و تاريخي دربارۀ محبت و اقسام آن است كه با چاشني تمثيل‌ها، آيات، احاديث و سخنان بزرگان و مشايخ پرداخته‌شده‌است. در متن اين كتاب همچنين اشعار بسياري از مولانا، سعدي، حافظ و ديگر شاعران بزرگ زبان و ادب فارسي به‌كاررفته كه نشان‌دهندۀ مطالعات ادبي مؤلف است. نويسندۀ رياض‌المحبّين، رضاقلي بن محمدقلي نوري، شاعر نيز بوده و شعرهاي بسياري عمدتاً در قالب مثنوي از خود در اين كتاب گنجانده، كه هرچند از حيث مرتبۀ شعري متوسط است، برخي از آن‌ها مناسب حال بوده و ضمن حكايات، از زبان شخصيت‌هاي داستان‌ها بيان‌شده‌است. همچنين بخش ديگري از اشعار او، در پايان كتاب، مضموني پرسوزوگداز از حماسۀ حسيني دارد كه در زمرۀ تأثربرانگيزترين اشعار عاشورايي قرار مي‌گيرد و بيانگر احساسات و اعتقادات راسخ نويسندۀ رياض‌المحبّين به خامس آل‌عبا و پيروان اوست. همچنين در اين پژوهش، دربارۀ شبهۀ انتساب رياض‌المحبّين به رضاقلي خان هدايت سخن به ميان آمده و با استناد به شواهد مندرج در متن كتاب، اين ادعا رد شده‌است. در ادامه صحيح‌ترين نسخۀ قابل مراجعه از ميان نسخ چاپي و خطي موجود از اين اثر معرفي‌شده‌است. در اين مقاله در ابتدا از طريق روش كتابخانه‌اي مطالب گردآوري شد. سپس اطلاعات به‌دست‌آمده طبقه‌بندي و با مطالعۀ موردي رياض‌المحبّين ويژگي‌هاي سبكي آن از ديدگاه سبك‌شناسي تاريخي و از لحاظ ساختاري استخراج شد.