باستان‌شناسي بند خاكي- خشتي و سازه بهره‌برداري از منابع آب سطحي در تپه دامغاني، شمال شرق ايران

بندهاي خاكي پديده‌هاي پيش‌از‌تاريخي مي‌توانند باشند. اين سازه‌ها براي بهره‌برداري از منابع آب سطحي در موقعيت‌هاي خاصي در چشم‌اندازهاي طبيعي طراحي مي‌شده‌اند. در فلات ايران منابع آب سطحي عموماً فصلي‌اند. فصل‌هايي كه آب‌هاي سطحي بيشتر جاري مي‌شوند شامل ماه‌هاي اواخر زمستان تا نيمه اول بهار است. اين در حالي است كه طبق تقويم كشاورزي اوج نياز به آب براي بيشتر محصولات كشاورزي، ماه پاياني بهار و ماه نخست تابستان است. بر اساس اين تقويم، بندهاي خاكي به‌عنوان سازه‌هاي عموماً چندماهه از مواد طبيعي مانند خاك و سنگ ساخته‌شده و  به‌طور موقت مورداستفاده قرار مي‌گيرند. مادامي‌كه بندهاي خاكي صرفاً از مواد طبيعي، بي‌هيچ تغييري در آن‌ها ايجادشده باشند، به سبب طبيعي بودن همه موادِ مورداستفاده، شناسايي آن‌ها نه‌تنها از پيش‌از‌تاريخ، بلكه از سده‌هاي متأخر ممكن نيست. اما در موردي ويژه كه در اين مقاله معرفي و تجزيه‌وتحليل مي‌شود، ساخت بندي خاكي با خشت‌هاي قالبي در محوطه‌اي پيش‌از‌تاريخي موجب شده كه در زمان معاصر پس از حدود پنج هزاره بتوان بقاياي به‌جامانده از بندي خشتي با كاركردي مشابه بندهاي خاكي را شناسايي و معرفي نمود. اين مقاله به معرفي، تجزيه‌وتحليل موقعيت و كاركردهاي احتمالي بندي خاكي - خشتي در محوطه پيش‌از‌تاريخي دامغاني در حاشيه جنوب شرقي شهر معاصر سبزوار در خراسان رضوي مي‌پردازد. منظور از بند خاكي خشتي، سازه‌اي خشتي است كه روي پايه‌اي از خاك رُسي قرارگرفته و دو انتهاي سازه به پشته‌هاي خاك طبيعي منتهي مي‌شود. به‌طوركلي كاربري چنين سازه‌اي، بهره‌برداري از منابع آب سطحي است. بهره‌برداري براي مصارف آب شرب استقرار پيش‌از‌تاريخي دامغاني، بهره‌برداري براي كشاورزي، بهره‌برداري توأمان براي مصارف آب شرب و مطبوع سازي فضاهاي استقرار و كشاورزي و دامداري، فرضيه‌هاي قابل‌بررسي و ارزيابي هستند. براساس نمونه‌هاي معاصر و نزديك به معاصر فرضيه سوم محتمل‌تر است.