نقش فطرت در هدايت‌پذيري انسان‌ها از ديدگاه ملاصدرا

ملاصدرا در باب نقش فطرت در هدايت پذيري انسان، تعابير گوناگوني دارد. در مواضعي فطرت همه انسان ها را قوه و استعداد كسب فضايل و رذايل و در همه انسان ها يكسان دانسته كه نتيجه اين امر يكسان انگاري انسان ها در امر هدايت پذيري است. در مواضع ديگري فطرت انسان را عامل هدايت دانسته و ضلالت را اكتسابي مي داند و در مواردي نيز از انسان هايي سخن گفته است كه فطرتشان بر كفر سرشته شده و امكان معرفت حق و شايستگي هدايت را ندارند. به نظر مي رسد فهم اختلاف اقوال در آثار ملاصدرا با توجه به نگاه تشكيكي او و اعتقاد وي به تمايز سرشت و خميرمايه اوليه انسان ها ميسر است. از نظر صدرالمتألهين نفوس و ابدان انساني از بدو آفرينش، در صفا و كدورت، شدت و ضعف و شرافت و خست با يكديگر تفاوت دارند و همين امر به تمايز آنان در گرايش به خير و شر انجاميده است. بر اين اساس با طيفي از انسان ها مواجهيم كه در دو سر اين طيف، هدايت يافتگان و گمراهان قطعي هستند و در ميانه آن، انسان هاي متمايل به خير يا شر و يا در حد وسط آن دو. با وجود تصريح ملاصدرا در به كارگيري تعابيري چون كفر فطري و گمـراهي سرشتي، از آنجا كه وي بر عنصر اختيار در شكل گيري فعل انسان تأكيد فراواني دارد، شارحان چنين تعابيري را به معناي  اقتضاء و عليت ناقصه سرشت انساني در گرايش به كفر دانسته اند، نه حتميت و ضرورت.