نقش عقل و نقل در معرفت ديني از منظر شيخ صدوق و شيخ مفيد

شيخ صدوق و شيخ مفيد با ارائه نظريات و نوآوري‌هايي در حديث‌شناسي و علم كلام، نقش مؤثري در پويايي آموزه‌هاي شيعه ايفا نموده‌اند. ايشان با حفظ قلمروهاي معرفت‌شناختي عقل و نقل، هر دو منبع را در معرفت ديني مؤثر و لازم دانسته و روش‌هاي مختلفي را در بهره‌گيري از آنها اتخاذ نموده‌اند؛ به گونه‌اي كه شيخ صدوق با رجحان روش نص‌گرايي، از روايات مشتمل بر استدلال‌هاي عقلاني نيز بهره گرفته و شيخ مفيد با توجه ويژه به عقل و رويكرد عقل‌گرايانه، به اثبات گزاره‌هاي ديني و دفاع از آنها پرداخته است. ايشان به بررسي سند و محتواي نصوص ديني اهتمام داشته‌اند؛ لكن شيخ مفيد هماهنگي مفاد خبر با گزاره‌هاي عقلي قطعي را بر بررسي سندي آن مقدم مي‌دارد. علي رغم اشتراكات اين دو متكلم در مباني و اصول اعتقادات ديني، مي‌توان اختلاف ايشان را در انتخاب روش تبيين و اثبات احكام و معارف كلامي دانست. گرچه در برخي اختلافات اساسي، روش عقلاني شيخ مفيد در بررسي مفاد و سند متون ديني قابل دفاع است. درمجموع مي‌توان رويكرد شيخ صدوق در توجه به علوم نقلي را فتح الباب تأسيس روش عقل‌گرايانه شيخ مفيد و مبناي توسعه علوم عقلي تلقي نمود. در اين تحقيق سعي بر آن است با روش تحليلي-توصيفي و نگرشي جامع، ابعاد و زواياي مختلف اختلافات معرفت‌شناختي و روش‌شناختي در رويكرد كلامي شيخين واكاوي شود كه از نوآوري‌ها و امتيازهاي اين اثر نسبت به آثار مشابه نگاشته‌شده در اين زمينه به شمار مي‌رود.