بررسي تأثير جايزه بوكر بر ترجمه متون روايي عربي در ايران با تكيه بر نظريه ميدان پيير بورديو

فرآيند ترجمه يكي از فعال‌ترين مراحل ساخت و پرداخت كالاي فرهنگي است كه امروزه فعالانه در شكل‌دهي ذائقه ادبي مخاطب نقش ايفا مي‌كند. متن ترجمه شده در درجه اول با توجه به موقعيت‌هاي فرهنگي به بازار نشر روانه مي‌شود. احتمالاً در برخي عرصه‌ها، ترجمه با فشاري از رويكردهاي همگن‌گرا به طور كاملاً ضمني و خزنده مواجه است كه با مقياس‌ها و معيارهايي، چهارچوب اثر ادبي «مناسب» را تعيين مي‌كنند. نظام‌هاي كلان، نهادهاي ارزش‌گذار، پروتكل و جوايز ادبي فرهنگي، همگي بخش مهمي از بافت فرامتني و فرآيند گزينش متن و ترجمه آن را تشكيل مي‌دهد. بنابراين، اهميت دارد كه بدانيم چگونه يك ترجمه، مي‌تواند ورود و خروج كالاهاي فرهنگي را تنظيم كند. در اين ميان مراسم اعطاي جايزه بوكر رمان عربي، تحت تأثير نهادهاي ارزش‌گذار است كه با معيارهاي سنجش مختص به خود، سال‌هاست بازار نشر رمان عربي را به طور قابل توجهي در كنترل خود گرفته است. همچنين بازار ترجمه متون روايي عربي در ايران نيز تحت تأثير اين روند قرار گرفته است. پژوهش حاضر با روش توصيفي تحليلي، درصدد تبيين نقش نهادها در دو ساحت گزينش، مصرف و پيامدهاي آن در برساخت الگوي مصرف فرهنگي و ذائقه مخاطب در بازار نشر ترجمه با تكيه بر نظريه ميدان پيير بورديو است. از نتايج اين پژوهش آن است كه الگوي مصرفي متون روايي عربي در ايران با روي كار آمدن جايزه بوكر در جهان عرب، تبديل به الگوي معنادار و كنش‌مدار شده است و سرمايه‌هاي ميدان با تسلط بر عادت‌واره‌ها، هنجار ترجمه‌اي متون روايي عربي در ايران را تحت‌تأثير قرار داد؛ به نحوي كه نقش مترجم تبديل به نقشي حقيقتاً فرودستانه شده است، به ويژه آنكه با قدرت گرفتن نهاد حمايتگري (Patronage)، كارآمدي مترجمان نسبت به دوره‌هاي پيشين افولي چشم‌گير پيدا كرد.