مفاهيم و نظريه‌هاي جرم‌شناسي در مراحل رسيدگي كيفري با تأكيد بر اصول دادرسي و آموزه‌هاي اخلاقي

زمينه و هدف: مطالعه در خصوص مفاهيم و نظريه‌هاي جرم‌شناسي نشان مي‌دهد كه اين نظريه‌ها نقش تعيين كننده‌اي در مرحله دادرسي، در پرتو اصول آيين دادرسي كيفري ايفا مي‌نمايند. نظريه‌هايي كه در اين خصوص ارائه شده، به آموزه‌هاي اخلاقي پايبند مي‌باشند. ناكارآمدي عملكرد نظام عدالت كيفري در زمينه مقابله با پديده مجرمانه و عدم كارايي راهكارهاي جرم‌شناسي رايج در بحث علت‌شناختي جرم، بستر مناسبي براي ارائه نظريات انتقادي در حوزه جرم‌شناسي در اعتراض به وضع كنوني جامعه و نهادهاي عدالت كيفري با تكيه بر اخلاق را فراهم آورده است. بسياري از نوآوري‌هاي قانون آيين دادرسي كيفري مصوب ۱۳۹۲ با پيروي از رهيافت‌هاي نوين عدالت كيفري نظير عدالت ترميمي، بزه‌ديده‌شناسي حمايتي، در قلمروي حقوق و حمايت‌هاي همه‌جانبه از بزه‌ديدگان رخ داده است كه برگرفته از اصول اخلاقي مي‌باشد. هدف اين مطالعه تحليل نظريه‌هاي جرم‌شناسي در مراحل دادرسي با توجه به اصول آيين دادرسي كيفري و آموزه‌هاي اخلاقي مي‌باشد.مواد و روش‌ها: اين تحقيق به صورت توصيفي ـ تحليلي و به روش كتابخانه اي به انجام رسيده است.ملاحظات اخلاقي: اعلام نشده است. يافته‌ها: با وجود اينكه جرم‌شناسي رشته‌اي علمي است و به علت ديدگاه‌هاي انتقادي و سرزنش‌كننده آن چندان مورد استقبال دولت‌ها نبوده، اما در قوانين كيفري به ويژه آيين دادرسي كيفري نفوذ كرده و اهداف متفاوتي براي آن در نظر گرفته شده است. اين اهداف در قالب‌هاي گوناگوني، از جمله جرم‌زدايي، كيفرزدايي و قضازدايي تبلور يافته است. اين مهم خود جلوه‌هايي از ديدگاه «الغاگرايي نسبي حقوق كيفري» مي‌باشد و مصاديق آن، از جمله تعليق تعقيب، تعويق تعقيب، قراردادي‌شدن حقوق كيفري، گزينشي‌شدن پيگرد متهمين، رعايت كرامت انساني، از دستاوردهاي تأثير جرم‌شناسي در حقوق كيفري شكلي است.نتيجه‌گيري: امروزه با اينكه تقريباً دو سده از عمر جرم‌شناسي مي‌گذرد، ولي تأثيرگذاري آموزه‌هاي جرم‌شناسي كه محصول اصول اخلاقي مي‌باشند، بر تحولات حقوق كيفري و سياستگذاري‌هاي جنايي بر كسي پوشيده نيست. در اين بين آموزه‌هاي جرم‌شناسي باليني به عنوان شاخه كاربردي جرم‌شناسي در آيين دادرسي كيفري كشورها نمود پيدا كرده و در مراحل مختلف دادرسي تأثير اين آموزه‌ها را به وفور و وضوح مي‌توان يافت. تشكيل پرونده شخصيت در فرآيند كيفري و پذيرش اصل فردي‌كردن مجازات‌ها از جمله سازوكارهايي هستند كه براي باليني‌كردن ماهيت نظام عدالت كيفري با تكيه بر اخلاق مورد توجه قرار گرفته‌اند.