اثربخشي برنامه توانبخشي شناختي بر كاركردهاي اجرايي كودكان با اختلال رياضي

هدف: از ديرباز تاكنون همواره موفقيت تحصيلي دانش‌آموزان براي خانواده، مربيان و جامعه اهميت عمده‌اي داشته است. اختلالات يادگيري خاص كه به‌طور عمده، عملكرد تحصيلي دانش‌آموزان را كاهش مي‌دهد و امر آموزش را با مشكل مواجه مي‌كند يكي از نگراني‌هاي عمده متوليان آموزش‌وپرورش كودكان است و با بالا رفتن روز‌افزون شيوع اختلالات يادگيري (به‌ويژه اختلال رياضي)، نياز به تشخيص و ارزيابي دقيق، ايجاد شيوه‌هاي درماني جديد و استفاده از راه‌كارهاي علمي براي كاهش نشانه‌ها بيش‌از‌پيش احساس مي‌شود. پيامدهاي منفي مشكلات رياضي در سال‌هاي اوليه كودكي ممكن است تا بزرگسالي بر زندگي فردي و اجتماعي فرد تأثير بگذارد. اكثر كودكان با اختلال رياضي، مشكلات قابل‌توجهي در‌زمينه كاركردهاي اجرايي دارند. بنابراين با كاربرد روش‌هاي آموزشي مؤثر بر كاركردهاي اجرايي مي‌توان عملكردها و يادگيري را بهبود بخشيد. از‌اين‌رو پژوهش حاضر با هدف تعيين اثربخشي توان‌بخشي شناختي بر كاركردهاي اجرايي دانش‌آموزان داراي اختلال رياضي انجام شد. روش بررسي: پژوهش حاضر يك مطالعه شبه‌آزمايشي با طرح پيش‌آزمون پس‌آزمون با گروه كنترل همراه با پيگيري بود. جامعه آماري اين پژوهش را تمامي دانش‌آموزان 8 تا 12 سال شهر سنندج تشكيل مي‌دادند كه در سال تحصيلي 1399-1400 در مدارس مشغول به تحصيل بودند. 30 كودك (17 پسر و 13 دختر) به‌ شيوه دردسترس انتخاب شدند كه با استفاده از آزمون رياضي ايران كي‌مت روي 30 نفر از دانش‌آموزان اجرا شد. نمره همگي آن‌ها 5/1 انحراف‌معيار پايين‌تر از ميانگين (85 و پايين‌تر) بود و 28 نفر از آن‌ها بر مبناي معيار هاي ورود (تشخيص اختلال رياضي توسط متخصص مركز، دريافت نمره 85 و پايين‌تر در آزمون رياضي ايران كي‌مت، رضايت والدين و تمايل كودك) و خروج (ابتلا به ساير اختلالات عصبي تحولي مانند نارسايي توجه / ‌بيش فعالي، اختلال طيف اُتيسم، صرع، تشنج، غيبت بيش از 2 جلسه از برنامه توان‌بخشي شناختي) انتخاب شدند و پس از همتاسازي بر مبناي سن و جنس به‌طور تصادفي و مساوي (هر گروه 14 نفر) در گروه آزمايش (7 پسر و 7 دختر) و كنترل (8 پسر و 6 دختر) قرار گرفتند و سياهه درجه‌بندي رفتاري كاركردهاي اجرايي را والدين آن‌ها تكميل كردند. در مرحله بعد، دانش‌آموزان گروه آزمايش در 10 جلسه انفرادي به مدت 30 تا 45 دقيقه (دو جلسه در هفته) برنامه توان‌بخشي شناختي را دريافت كردند و گروه كنترل فقط در برنامه‌هاي متداول مدرسه (برنامه‌هاي آموزشي مبتني بر كتاب‌هاي درسي ‌دبستان) شركت كردند. پس از آخرين جلسه آموزشي (هفته ششم) و ۵ هفته پس از آن، تمامي افراد دوباره با استفاده از سياهه درجه‌بندي رفتاري كاركردهاي اجرايي، ارزيابي شدند. داده‌هاي به‌دست‌آمده با استفاده از تحليل واريانس با اندازه‌گيري مكرر تجزيه‌‌وتحليل شدند. يافته‌ها: يافته‌هاي حاصل از تحليل واريانس با اندازه‌گيري مكرر نشان داد برنامه توان‌بخشي شناختي بر كاركردهاي اجرايي و مؤلفه‌هاي آن (تنظيم رفتار و فراشناخت) دانش‌آموزان با اختلال رياضي تأثير معنادار داشته است. باتوجه‌به مجذور اتا مي‌توان نتيجه گرفت كه42 درصد٬ 32 درصد و 43 درصد به‌ترتيب از واريانس كاركردهاي اجرايي، تنظيم رفتار و فراشناخت در گروه آزمايش ناشي از شركت در برنامه توان‌بخشي شناختي بوده است. حتي نتايج اثربخشي پس از ۵ هفته مطالعه پيگيري پايدار ماند. نتيجه‌گيري: باتوجه‌به اثربخشي برنامه توان‌بخشي شناختي بر كاركردهاي اجرايي، مي‌توان نتيجه گرفت طراحي و اجراي برنامه‌هاي توان‌بخشي مشابه در برنامه آموزشي دوره ابتدايي نه‌تنها موجب بهبود كاركردهاي اجرايي در كودكان با اختلال رياضي مي‌شود٬ بلكه از وخيم‌تر شدن مشكلات آن‌ها در يادگيري مهارت‌هاي تحصيلي پيشگيري مي‌كند.