پيش برنده‌ها و بازدارنده‌هاي دانشگاه ايراني در دوره معاصر

هدف: شناسايي پيش برنده‌ها و بازدارنده‌هاي دانشگاه ايراني و شناخت علل ساختاري و بافتاري در تحقق يا عدم تحقق آن در ادوار تاريخي قاجار، پهلوي (اول و دوم) و انقلاب اسلامي است. روش‌شناسي: اين پژوهش ازنظر سنت پژوهشي، كيفي و از نظرگاه هدف، كاربردي و از جنبه ماهيت، (كتابخانه‌اي) اسنادي مبتني بر مطالعات تاريخي است. يافته‌ها: نتايج نشان داد مهم‌ترين پيش برنده‌ها و بازدارنده‌ها در دوره قاجار: حضور استادان خارجي، مواجهه با ملل اروپايي، انتشار روزنامه‌ها، ترجمه متون علمي-ادبي (پيش برنده) و درباري بودن، فن گرايي و تك نهادي بودن (بازدارنده) در دوره پهلوي اول: رويكرد نخبه‌گرا، اعزام دانشجو به خارج (پيش برنده) و بي‌توجهي به خلق خرد در اجتماع علمي، چيرگي نظرگاه پوزيتيويستي، امكانات ناكافي براي تكاپوهاي دانشي (بازدارنده) در پهلوي دوم: تبادل دانش با دانشگاه‌هاي داخل و خارج، كوشش در دانشگاه سازي (پيش برنده) و ناهماهنگي گسترش كمي-كيفي، غلبه الگوي ناپلئوني بر ساختار دانشگاه (بازدارنده). انقلاب اسلامي: مشاركت در رتبه‌بندي‌هاي داخلي و بين‌المللي، حضور گسترده زنان، بين‌المللي سازي، آگاهي موشكافانه از سير تاريخي و سابقه غني دانش (پيش برنده) و توسعه‌يافتگي سنتي، مقاله گرايي و توده‌اي شدن (بازدارنده) بوده است. نتيجه‌گيري: ايده دانشگاه ايراني با تغيير در قواعد، الگوها، ساختارها و هنجارهاي موجود دانش، مي‌تواند دانشگاه و عمل دانشگاهي را با سرمشق‌هاي نوين ِدانشگاه مدار، سازگار كند. به‌گونه‌اي كه علاوه بر همسويي با ضرورت‌هاي جامعه ي دانش‌محور، نقش رهايي بخشي را با هويتي نو به تجلي برساند. الزامات تحقق اين ايده به شناخت دقيق پيش برنده‌ها و بازدارنده‌هايي وابسته است كه بتوان پس از با تبيين‌هاي مستدل تاريخي- علمي، ضرورت برساخت آن را در ايران معاصر محقق كرد.