آلودگي و منشأيابي عناصر آهن، روي، كادميم و كروم در خاك سطحي شهرستان خرم ‌آباد، ايران

زمينه و هدف: آلودگي و انباشت فلزات سنگين در خاك مهمترين چالش و نگراني مشترك محيط ‏زيستي، اقتصادي و بهداشت عمومي در سراسر جهان است. از اين‌رو، اين پژوهش با هدف ارزيابي آلودگي و منشأيابي عناصر آهن، روي، كادميم و كروم در خاك سطحي شهرستان خرم ‏آباد در سال 1399 انجام يافت. روش بررسي: در اين مطالعه توصيفي، پس از تفكيك منطقه مورد مطالعه به 11 واحد كاري همگن، در مجموع 65 نمونه خاك سطحي به‏ روش منظم-تصادفي از عمق 0-20 cm برداشت شد. پس از آماده‏ سازي و هضم اسيدي نمونه‏ ها در آزمايشگاه، مقادير عناصر در آنها توسط روش طيف‌سنجي نوري پلاسماي جفت‌شده القايي (ICP-OES) خوانده شد. همچنين، مقادير شاخص‌هاي غني‎ شدگي (EF)، فاكتور آلودگي (CF) و شاخص جامع آلودگي نمرو (NIPI) محاسبه شدند. پردازش آماري نتايج نيز با استفاده از نرم‏ افزار آماري SPSS انجام يافت. يافته ‏ها: نتايج نشان داد كه ميانگين غلظت عناصر آهن، روي، كادميم و كروم در نمونه‏ هاي خاك به ‏ترتيب برابر با 3/14، 1/13، 0/021 و (mg/kg) 0/529 بوده است. نتايج محاسبه شاخص EF نشان داد كه غني‏ شدگي عناصر روي، كادميم و كروم بي ‏نهايت شديد و ميانگين مقادير EF براي عناصر از ترتيب نزولي كادميم كروم روي تبعيت كرده است. ميانگين مقادير شاخص‌هاي CF و NIPI نيز به‏ ترتيب در دامنه 5-^10×3/30 تا 0/182 و 0/136-0/043 متغير و بيانگر سطح آلودگي كم و شرايط كيفي بدون آلودگي در همه مكان‌هاي مورد مطالعه بود. براساس نتايج تجزيه و تحليل ‏هاي آماري چند متغيره (PCC، PCA و HCA) عنصر آهن منشا زمين‏ شناسي داشت؛ در حالي‌كه مشخص شد منشاء انتشار عناصر روي، كادميم و كروم عمدتا با فرآيندهاي زمين‏ زايي و فعاليت‏ هاي انساني (كشاورزي و شهري) مرتبط بوده است. نتيجه‏ گيري: هرچند ميانگين مقادير شاخص ‏هاي CF و NIPI نشان داد كه در حال حاضر كيفيت خاك در منطقه مورد مطالعه قابل ‏قبول است، ولي، نتايج محاسبه شاخص EF در نمونه ‏هاي خاك بيانگر تأثير منابع انساني (به‏ ويژه فعاليت ‏هاي كشاورزي و شهري) بر مقادير عناصر روي، كادميم و كروم بود. از اين ‏رو، پايش منظم و دوره‏اي نمونه‏ هاي خاك و همچنين مديريت و كنترل منابع انتشار آلاينده ‏ها به‏ منظور حفظ سلامت محيط و انسان توصيه مي‌شود.