فرآيند انتقال الگوي فكري اماميه از اجتهاد به اخباري گري در قرن يازدهم

سخت‌گيري‌هاي حلقه فكري محقق اردبيلي در پذيرش روايات منجبر به آشكارشدن نقاط ضعف اين الگوي اعتبارسنجي روايات شد و در نتيجه انتقاداتي نسبت به الگوي پذيرش روايات در مكتب حله شكل گرفت و اين امر زمينه را براي بحران علمي و ارائه الگوهاي جديد فكري در مواجهه با سنت فراهم كرد. در اين ميان برخي همچون ملاعبدالله شوشتري و ميرزا محمد استرآبادي بازگشت به سيره متقدمان را پيشنهاد دادند، البته اولي رويكرد متكلمان متقدم (شيخ مفيد و سيدمرتضي) را پذيرفت و ديگري رويكرد محدثان متقدم (كليني و صدوق) را. طيفي ديگر نيز كه در رأس آن‌ها شيخ بهايي و ميرداماد حضور داشتند، با تعلق خاطر به مكتب حله، به جاي تغيير در مباني بنيادين خود، سعي كردند تا در درون مكتب حلّه اصلاحاتي را ايجاد كند و توسعه‌اي را در پذيرش روايات قائل شوند. در اواسط سده يازدهم نيز گروهي از مجتهدان از جمله محمدبن‌حسن بن زين‌الدين، فاضل توني و محقق سبزواري بعد از نگارش «الفوائد المدنيه»، متأثر از اين اثر، اجتهادي اخبارگرا را پيشه كردند. اما از ميان تمامي اين الگوهاي ارائه شده در مواجهه با سنت، الگوي ميرزامحمد استرآبادي توسط شاگردش محمدامين استرآبادي در قالب «الفوائد المدنيه» تئوريزه شد و توانست در ميان جامعه علمي اماميه مقبوليتي عام پيدا كند و اخباري‌گري به مدت دو قرن بر حيات فكري اماميه مسلط شود.