تعيين ارزش غذايي دو گونه‌ Tanacetum chiliophyllum و Potentilla reptans در مراتع شغال‌دره نمين، استان اردبيل

سابقه و هدف: نقش مراتع در توليد فرآورده هاي دامي از لحاظ توليد خوراك دام داراي اهميت است كه دو سوم از كل هزينه توليد در واحدهاي مختلف پرورش دام، به هزينه خوراك اختصاص دارد. مرتع داران عملكرد دام را برآيند نهايي كيفيت علوفه مرتع مي‌دانند. كيفيت علوفه به‌عنوان توانايي توليد مرتعي در فراهم نمودن سطح مطلوب عملكرد دام (توليد گوشت، شير و پشم) تعريف شده و ارزش غذايي علوفه بيانگر مقدار انرژي و مواد مغذي است كه در دسترس دام قرار مي گيرد. هدف اين پژوهش تعيين عناصر معدني و ارزش غذايي گونه هاي Tanacetum chiliophyllum Sch.Bip. و Potentilla reptans L. (گونه هاي غالب منطقه) طي سه مرحله فنولوژيكي (رويشي، گل‌دهي و بذردهي) و در دو جهت جغرافيايي شمالي و جنوبي مراتع شغال‌دره شهرستان نمين استان اردبيل بوده است. مواد و روش‌ها: تعداد دو سايت در منطقه شغال دره از توابع شهرستان نمين واقع در استان اردبيل براي نمونه‌برداري انتخاب شد. اين منطقه در مجاورت و تحت تأثير آب و هوا و اقليم درياي خزر و ديواره كوهستان البرز غربي و نفوذ هواي مرطوب به اين منطقه قرار دارد. نمونه‌برداري از 50 پايه به‌روش تصادفي انجام شد. پس از خشك و آماده‌سازي نمونه ها براي انجام مراحل آزمايشگاهي، مواد معدني ماكرو (نيترات، كلسيم، فسفر، ازت، سديم و پتاسيم)، مواد معدني ميكرو (آهن، مس، روي و منگنز) و ويژگي هاي شيميايي ديواره سلولي بدون همي‌سلولز و الياف نامحلول در شوينده خنثي، ماده خشك، چربي خام، خاكستر خام و پروتئين خام) با استفاده از روش هاي آزمايشگاهي استاندارد در مراحل رويشي مختلف گونه‌ها اندازه گيري شد. نتايج: نتايج با استفاده از مقايسه ميانگين بررسي شد و نشان داد كه اختلاف بين دو گونه T. chiliophyllum و P. reptans در پتاسيم، كلسيم، نيترات، فسفر، روي، مس و منگنز (0.01 p) و در آهن و خاكستر خام (0.05 p) معني‌دار بوده است. مرحله رويشي باعث ايجاد اختلاف معني‌دار در آهن، روي، منگنز و درصد چربي شد (0.01 p). جهت جغرافيايي نيز با اختلاف ‌معني دار (0.05 p) در مقدار پروتئين خام، ماده خشك، NDF، آهن، كلسيم و نيترات شد. طبق نتايج به‌دست آمده ميزان عناصر ماكرو، ميكرو و ميزان پروتئين خام گونه هاي مورد بررسي در مراحل مختلف رشد كم‌تر از حد بحراني و ميزان ماده خشك بيش‌تر از حد بحراني بود. اين نتايج نشان دهنده اهميت نقش ويژگي هاي ذاتي، مرحله رشد و شرايط محيطي در تعيين ويژگي هاي كيفيت علوفه هستند. نتيجه‌گيري: نتايج تحقيق بيانگر اهميت عملكرد گياهان در اكوسيستم ها، تحت تأثير عوامل مختلفي نظير نوع گونه، جهت جغرافيايي و مرحله رشد است. هر يك از اين عوامل مي توانند تأثير به‌سزايي بر كميت و كيفيت گياهان مرتعي داشته باشند؛ بنابراين شناخت عوامل محيطي و ميزان اثر آن‌ها بـر پوشـش گياهي براي احياء اكوسيستم‌ هاي مرتعي حائز اهميت است. نتايج مقايسه كيفيت علوفه دو گونه نشان داد كه گونه P.reptans  از ارزش علوفه‌اي بالاتري نسبت به T.chiliophyllum برخوردار است. پيشنهاد مي‌شود با اجراي سيستم‌هاي چرايي و به‌عبارت‌ديگر برنامه‌ريزي خوراك‌دهي دام در مرتع، به گونه‌اي عمل شود تا ضمن حفظ وضعيت مرتع، عملكرد دام نيز در سطح مطلوبي نگه داشته شود و از كاهش وزن جثه دام‌ها جلوگيري گردد.