بررسي گرده افشاني گونه هاي گون (Astragalus spp.) در مراتع كرسنك، چهارمحال و بختياري

سابقه و هدف: گرده افشاني تعاملي با يك تاريخ تكاملي طولاني است كه نقش مهمي بر موفقيت باروري گياهان دارد. بدون گرده افشان ها، بسياري از گياهان نمي توانند توليد مثل داشته باشند. گونه هاي گون بزرگ ترين جنس از گياهان گل دار جهان و شامل 18 درصد كل فلور كشور هستند كه اطلاعات كمي در مورد بيولوژي توليد مثلي اين گون ها وجود دارد، اين در حالي است كه بسياري از جنس هاي اين گونه ها در مناطق جغرافيايي مختلف، نادر هستند و گرده افشان هاي خاص خود را دارند. هدف از اين تحقيق بررسي گرده افشاني برخي از گونه هاي گون نادر و فراوان به منظور ارزيابي عوامل موثر بر روي نادر بودن گون ها است. مواد و روش ‌ها: در اين مطالعه گرده افشاني 6 گونه گون علفي شامل سه فرم رويشي علفي نادر (As. caraganae، As. heterophyllus و As. holopsilus) و سه فرم رويشي علفي فراوان (As. angustiflorus، As. curvirostris و As. effusus) و 6 گونه گون بوته اي شامل سه فرم رويشي بوته اي نادر (As. cephalanthus، As. camphylanthus و As. cemerinus) و سه فرم رويشي بوته اي فراوان (As. verus، As. susianus و As. rhodosemius) بر اساس مقايسه ويژگي هاي فنولوژيكي گياه شامل حداكثر ارتفاع گياه، زمان گلدهي، تعداد كل گل هاي توليدي، طول عمر گل و مجموعه بذر توليدي بين گونه هاي گون نادر و فراوان مورد بررسي قرار گرفت. براي هر گونه مورد مطالعه تعداد بيست پايه براي نمونه برداري انتخاب شد و به مدت 15 دقيقه براي هر كدام تعداد دفعات بازديد حشرات گرده افشان ثبت شد. جهت تعيين ارتباط بين عمل گرده افشان ها با نادر و فراوان بودن گونه هاي گون، مجموعه بذر توليدي گونه ها مورد مقايسه قرار گرفتند و در پايان ميانگين كل داده‌ها با روش تجزيه واريانس يك طرفه در قالب طرح كاملا تصادفي مورد آزمون مقايسه ميانگين قرار گرفتند. نتايج: نمونه برداري از گونه هاي گون نادر و فراوان در مجموع منجر به شناسايي 9 گونه زنبور گرده افشان (Apis melifera، Megachili sp، Osmia sp، Eucera sp، Andrena sp، Anthophora sp، Xylocopa sp، Bombus zonatus و Bombus armeniacus) از سه خانواده (Apidae، Megachilidae و Andrenidae) شد. در مورد گونه هاي گون علفي نتايج بدست آمده نشان داد بيشترين تعداد گل و بيشترين تعداد گرده افشان (گونه As. effusus)، حداكثر ارتفاع گياه (گونه As. angustiflorus)، بيشترين توده بذر (گونه هاي As. angustiflorus و As. effusus) و كمترين ارتفاع گياه و نيز كمترين تعداد گل (گونه As. curvirostris) مربوط به گونه هاي گون فراوان بود. گونه هاي گون علفي (نادر و فراوان) از نظر فصل گلدهي تفاوتي با هم نداشتند ولي طول عمر گل در گونه هاي گون نادر (گونه As. heterophyllus) بيشتر بود. نتايج نتايج بدست آمده از گونه هاي گون بوته اي نشان داد بيشترين تعداد گل و بيشترين تعداد گرده افشان (گونه As. rhodosemius)، حداكثر ارتفاع گياه (گونه As. susianus) و بيشترين توده بذر (گونه As. Verus) مربوط به گونه هاي گون فراوان بود. و كمترين تعداد گل، گرده افشان و ارتفاع گياه (گونه As. cemerinus) مربوط به گونه هاي گون نادر بود. از نظر فصل گلدهي گونه هاي نادر (فصل بهار) و فراوان (فصل تابستان) متفاوت بودند و طول عمر گل در گونه هاي گون نادر (گونه هاي As. Camphylanthus و As. Cephalanthus) بيشتر بود. نتيجه‌ گيري: نتايج نشان داد كه در گونه هاي همجنس و با فرم رويشي مشابه، هر اندازه تعداد گل ها زيادتر باشند و اين گونه ها ارتفاع بزرگ تري داشته باشند باعث جذب گرده افشان هاي بيشتري مي شوند كه در نهايت منجر به توده بذر توليدي بيشتر در گونه مورد نظر مي گردد. علاوه بر آن، اين احتمال وجود دارد كه گونه هاي همجنس براي كاهش رقابت در جذب گونه هاي گرده افشان، زمان گلدهي خود را تغيير داده اند و هر ميزان فاصله اين تفاوت زماني نسبت به زمان گلدهي اكثريت گونه ها بيشتر باشد موفقيت گونه مورد نظر نيز بيشتر مي باشد.