ارزيابي خطر عوامل انساني در معدن‌كاري روباز با استفاده از فرايند تحليل سلسله مراتبي

سابقه و هدف: ريسك‌هاي ذاتي و منحصر به فرد در پروژه‌هاي معدني اغلب چالش‌هايي را به همراه دارد كه مخاطرات ايمني يكي از مهم‌ترين آن‌ها است، زيرا معدنكاري در مقايسه با ساير صنايع با ميزان آسيب نسبتاً بالايي همراه است. از سويي ديگر عوامل متنوعي شامل عوامل انساني، محيطي، ماشين‏آلات و ابزارها بر ايمني معدنكاري اثرگذارند كه نقش عامل انساني قابل توجه بوده و بر اساس آن ضروري است كه ارزيابي ريسك‏هاي مرتبط با آن به صورت جداگانه بررسي گردد. در مديريت پروژه‌هاي معدني، ارزيابي ريسك ايمني گام مهمي در جهت شناسايي خطرات بالقوه و ارزيابي ريسك‌هاي مرتبط است. اولويت‌بندي مناسب ريسك‌هاي ايمني در طول ارزيابي ريسك براي برنامه‌ريزي، بودجه‌بندي و مديريت ريسك‌هاي ايمني بسيار بااهميت است. روش‏ هاي متنوعي براي ارزيابي ريسك‏ در صنايع مخاطره ‏آميز توسعه داده شده كه انتخاب روش مناسب ارزيابي ريسك به فاكتورهاي زيادي ازجمله نوع مخاطرات، دسترسي به داده‏ ها، منابع و نيروهاي متخصص متناسب بستگي دارد. عليرغم اهميت ارزيابي ريسك، تاكنون در بسياري از معادن ايران، كمبود رويه مناسب و علمي نسبت به موضوع ملاحظه مي‏شود. از اين رو، در اين مقاله با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي به عنوان يك روش كمي با نگاه ويژه به معدنكاري روباز، ارزيابي ريسك عوامل انساني مطالعه شده است.مواد و روش‌‌ها: در اين بررسي، روش تحليل فرآيند سلسله مراتبي (AHP) به عنوان يك روش مؤثر در تعيين ضرايب وزني بر مبناي تئوري سيستم شبكه و سنجش جامع چند-هدفي با استفاده از آن فاكتورهاي مختلف در لايه هاي مرتب شده مورد استفاده قرار گرفته است. شناسايي و طبقه‌بندي ارزيابي ريسك بر مبناي ساختار مدل سيستم تحليل و طبقه‌بندي فاكتورهاي انساني (HFACS) صورت گرفته است. تجزيه و تحليل با جمع‌آوري نظرات خبرگان براي تعيين وزن عوامل مهم حادثه‌ساز در چهار سطح مختلف سيستم كاري در معادن روباز انجام شده است. در سطوح مختلف، عوامل جو سازماني، عملكرد نامناسب اصلاح عيوب، مديريت منابع و خطاي تصميم‌گيري شاخص‏ترين عوامل منجر به حوادث انساني در معادن روباز شناسايي شده است.يافته‌ها: وزن نرمال شده فاكتورهاي مربوط به عوامل مختلف در هر كدام از سطوح چهارگانه مدل HFACS براي شناسايي ريسك‌هاي عوامل انساني در صنعت معدنكاري روباز، با استفاده از فرآيند AHP محاسبه شده است. بر اين اساس، تأثير جو سازماني، عملكرد نامناسب در اصلاح عيوب، وضعيت ذهني و روحي كاركنان و خطاهاي تصميم گيري، در سطوح مختلف شاخص‌هاي ارزيابي از بيشترين درجه اهميت برخوردار هستند.نتيجه‌گيري: با استفاده از روش تحليل فرآيند سلسله مراتبي نقش و اهميت عوامل مختلف مؤثر بر ايمني در معادن روباز در سطوح مختلف عوامل مديريتي و سازماني، عوامل سرپرستي و راهبري، عوامل پيشگيرانه و عوامل اجرايي مورد بررسي و نقش و اهميت اين عوامل مورد بحث قرار گرفته است. اين تحليل مي‏تواند در زمينه استقرار و بهينه سازي نظام سيستم مديريت ايمني شامل تدوين خط‏ مشي‏ ها، سازماندهي، برنامه ‏ريزي، ارزيابي و اجراي فعاليت ها به صورت ايمن نقش تعيين كننده‏اي ايفا نمايد.