نقش «حافظه» (خزانه معنا) و «خيال» (خزانه صورت) معمار در شكل‌دهي به فرايند خلق و ادراك آثار معماري بر اساس ديدگاه حكمت متعاليه

مسئله چگونگي شكل‌گيري فرايند خلق و ادراك آثار معماري و عوامل موثر بر آن مقوله‌اي با‌اهميت، چند‌بعدي، و ميان‌رشته‌ايست. اين در حاليست كه در حال حاضر فرايند شكل‌گيري آثار معماري در اكثر پژوهش‌ها با تكيه بر برداشت‌هاي سطحي از ادراك انسان و در بهترين حالت وابسته به حواس پنج‌گانه ظاهري انسان و البته معمولا محدود به برخي از آنها بررسي مي‌شود. بنابراين لازم است جوانب اين مسئله از منظر علوم انسان‌شناسي (شناخت قوا و ابزارهاي ادركي او)، هستي‌شناسي (شناخت مراتب هستي)، و روان‌شناسي محيط (بررسي رابطه انسان و محيط) پرداخته شود. پژوهش حاضر قصد دارد به بررسي چگونگي شكل‌گيري مراحل فرايند خلق و ادراك آثار معماري با تمركز بر قواي باطني به‌ويژه «حافظه» و «خيال» معمار بپردازد؛ و با بازتعريف مراحل تجزيه، تركيب، و ارزيابي در اين فرايند با يك نگاه نو، عواملي كه مستقيم و غيرمستقيم موثر بر كيفيت شكل‌گيري و تحقق اين مراحل هستند را؛ بررسي نمايد. شالوده نظري اين پژوهش مباني حكمت متعاليه و براي انجام آن از راهبرد استدلال منطقي استفاده شده است. در مرحلۀ گردآوري داده‌ها از مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي، و در مراحل بعد، از روش استدلال قياسي استفاده شده است. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد معماري مانند ساير افعال انسان متاثر از بستر مادي و معنوي رشد (تجربه زيسته) و ادراكات معمار در طول عمر تا لحظه خلق اثر است. معمار از يك طرف متاثر از حافظه (خزانه معاني) و خيال (خزانه صورت‌ها) خود است كه خمير‌مايه ايده‌هاي او خواهند بود؛ و از طرفي به‌واسطه افعال، اخلاق و مزاج خود مرتبه‌اي براي نفس ناطقه‌اش -كه مبدا و خالق افعال اوست- رقم مي‌زند؛ و البته مرتبه نفس هم نقش بسزايي در كارايي حافظه و خيال در انسان دارد؛ زيرا معاني و صورت‌ها ذخيره شده در آنها حاصل سطح تعامل او با عوالم هستي است. اين رويكرد همچنين مي‌تواند زمينه‌ساز تحول در حوزه تعليم معماري و تربيت معماران باشد. زيرا تاكيد مي‌نمايد معمار ابتدا بايد قوس صعود معرفت‌يابي را در وجود خويش طي كند و بعد اقدام به آفرينش در قوس نزول خلق اثرمعماري نمايد.