مطالعه تطبيقي نگارش كتيبه هاي كاغذي محفوظ در موزه حرم حضرت عبدالعظيم(ع) و كتيبه هاي كاشي ايوان امام‌زاده طاهر(ع) به قلم نستعليق محمدابراهيم طهراني

مجموعه حرم حضرت عبدالعظيم ‌ (ع) در شهرري، يكي از گنجينه هاي ارزشمند آثار معماري و هنرهاي وابسته به آن است كه شالوده اش در نيمه دوم قرن سوم ﻫ.ق گذاشته شده و تا عصر حاضر توسعه و تكامل يافته است. از شاخص ترين تزئينات اين مجموعه، هنر كتيبه نگاري «محمدابراهيم طهراني مشهور به ميرزاعمو» است كه به دو شيوه خوشنويسانه بر روي كاغذ و معمارانه بر روي كاشي هفت رنگ به قلم نستعليق كتابت و اجرا شده است. از آنجا كه تأليفات حوزه خوشنويسي در قلم نستعليق عموماً بر شناخت تحولات شكلي قطعات و نسخ خطي استوار است؛ كتيبه نگاري و تحولات شكلي آن به ويژه در اماكن مذهبي، و هم چنين چگونگي انطباق ويژگي هاي شكلي اين قلم با ويژگي ها و اقتضائات كتيبه نويسي كمتر مورد توجه پژوهشگران بوده است. هدف اين پژوهش بنيادي، شناخت وجوه افتراق اين دو شيوه از كتيبه نگاري و تغييرات شكلي حروف و كلمات قلم نستعليق در انتقال خط بر روي كاشي بود كه با استفاده از منابع كتابخانه‌اي- ميداني و روش مشاهده اي- تطبيقي و تحليلي به آن پرداخته شد. براي رسيدن به هدف پژوهش، پاسخ به اين پرسش ها ضروري است كه 1. تفاوت هاي شكلي در نحوه كتابت و تركيب بندي كتيبه هاي كاغذي در موزه حرم حضرت عبدالعظيم(ع) و كتيبه هاي كاشي هفت رنگِ ايوان امام زاده طاهر(ع) به قلم نستعليق محمدابراهيم طهراني كدام است؟ 2. بر اساس كدام مولفه ها مي توان اين كتيبه ها را طبقه‌بندي نمود؟ نتايج بررسي ها در هر دو نوع كتيبه نگاري، اختلافات جزئي نظير اجرايِ كوچك تر، ضخيم تر و اغلب با ميزان كشيدگيِ كمتر در حروف و كلمات، عدم پيوستگي مفرداتي نظير ر، و به حرف ه، زاويه نقطه گذاري 36 تا 50 درجه، و نيز تعداد كرسي كمتر و يك نوع تشديدگذاري در تركيب بندي كتيبه هاي كاشي را نشان داد. علاوه بر تبحر كاشيكار، نظارت مستقيم خوشنويس و تسلط وي در كتابت بر روي انواع بوم، سبب كمترين تغييرات شكلي در انتقال خط بر روي كاشي شده است. هم چنين كتيبه هاي كاغذي اين مجموعه به تاريخ 1291 ﻫ.ق و رقم محمدابراهيم طهراني، به صورت متن سياه بر زمينه نخودي رنگ در قالب دو نوع قاب بندي منحني و زاويه دار طبقه بندي شدند. حال آن كه كتيبه هاي كاشي به تاريخ 1301 ﻫ.ق و رقم محمدابراهيم مشهور به ميرزاعمو، به صورت متن سفيد بر زمينه لاجوردي در قالب يك نوع قاب بندي منحني قابل بررسي بودند.