ارزيابي پايداري ژنوتيپ‌هاي گندم دوروم به روش GGE باي‌پلات

تعداد 19 لاين گندم دوروم برگزيده از آزمون مقدماتي عملكرد به‌همراه رقم شاهد دهدشت در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در پنج منطقه گچساران، گنبد، مغان، خرم‌آباد و ايلام طي سه سال زراعي 1394-1391 بررسي شدند. تجزيه واريانس مركب نشان داد كه اثر ژنوتيپ، سال و مكان و برهمكنش سال × مكان، سال × ژنوتيپ و ژنوتيپ × سال × مكان بر عملكرد دانه معني‌دار بود. آزمون اسكريت نشان داد كه چهار مؤلفه اصلي اول سهم قابل توجهي در توجيه برهمكنش ژنوتيپ در محيط (GEI) داشتند، به‌طوري‌كه مؤلفه اصلي اول و دوم به‌ترتيب 22.70٪ و 18.71٪ از تغييرات را توجيه مي‌كردند. نمودار موزائيكي نشان داد كه 11.54٪ از تنوع كل ناشي از اثر ژنوتيپ و 88.46٪ ناشي از برهمكنش ژنوتيپ در محيط بود. نمودار گرمايي نيز نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي 16، 19 و 20 داراي عملكرد بالا در بسياري از محيط‌ها بودند. نماي چندضلعي باي‌پلات نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي 8، 7، 20 و 13 با توجه به نزديك بودن به مبدأ باي‌پلات، ژنوتيپ‌هايي با پايداري عمومي بالا به محيط‌هاي آزمايشي بودند و همچنين ژنوتيپ‌هاي 18، 15 و 11 سازگار به هيچ‌كدام از محيط‌ها نبودند. مطالعه همزمان اثر ژنوتيپ و برهمكنش ژنوتيپ در محيط با نماي محور تستر متوسط (ATC) از باي‌پلات نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي نزديك به محور ATC، شامل ژنوتيپ‌هاي 2، 7، 1 و 20 علاوه بر پايدار بودن نسبت به بقيه ژنوتيپ‌ها، داراي عملكرد بالاتر از متوسط كل بودند و مي‌توانند به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي پايدار در نظر گرفته شوند. نماي باي‌پلات ژنوتيپ ايده‌آل نيز نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي 1  و 2 نزديك‌ترين ژنوتيپ به ژنوتيپ ايده‌آل و در نتيجه مطلوب‌ترين آن‌ها بودند. نماي برداريGGE  باي‌پلات نشان ‌داد كه محيط‌هاي با توانايي تمايز و نمايندگي (1 و 3)، محيط‌هاي مناسبي براي انتخاب ژنوتيپ‌هاي سازگار بودند. در مجموع، ژنوتيپ‌هاي 8، 7، 20 و 13 با نماهاي مختلف باي‌پلات، علاوه بر پايداري از عملكرد بالاتري نيز برخوردار بودند و مي‌توانند براي گزينش يا توصيه رقم استفاده شوند.