گروه‌بندي ارقام گندم نان بر مبناي ويژگي‌هاي زراعي با استفاده از روش‌هاي آماري چند متغيره

مقدمه و هدف: در ايران گندم از نظر توليد و سطح زير كشت مهم ترين محصول كشاورزي است و افزايش محصول آن روز‌به‌روز مورد توجه بيشتري قرار گرفته است و از نظر اقتصادي و امنيت غذايي مردم از اهميت بسياري برخوردار است. پژوهش حاضر به‌منظور بررسي روابط بين صفات مختلف با يكديگر و تعيين مهمترين صفات مؤثر بر عملكرد دانه در ارقام گندم نان معرفي‌شده در اقليم شمال كشور و گروه‌بندي آن‌ها بر اساس برخي صفات مورفولوژيك انجام شد. مواد و روش‌ها: در اين پژوهش تعداد 20 رقم گندم اصلاح شده در اقليم گرم و مرطوب شمال كشور در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار طي سه سال زراعي 98-1395، در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گرگان مورد مطالعه قرار گرفتند.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه در ميان ارقام مورد مطالعه از نظر صفات مورد بررسي اختلاف معني داري وجود داشت. اثر سال نيز براي تمام صفات به‌غير از تعداد روز تا گرده‌افشاني معني‌دار بود و اثر متقابل رقم در سال نيز براي تمام صفات به‌غير از صفات تعداد پنجه در مترمربع، طول پدانكل و طول سنبله، عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك معني‌دار بود. بيشترين ميزان عملكرد دانه (5/59 تن در هكتار) مربوط به رقم احسان بود. مقايسه گروهي بين ارقام جديد و قديمي نشان داد در صفات عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت، وزن هزاردانه، طول دوره پر شدن دانه و سرعت پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، ارتفاع، تعداد روز تا ظهور سنبله و تعداد روز تا گرده‌افشاني بين دو گروه تفاوت معني داري وجود داشت. عملكرد دانه بيشترين همبستگي را با شاخص برداشت (**r = 0.92),سرعت پر شدن دانه (**r=0.632 ) و وزن هزار دانه (**r=0.595).داشت. سه متغير طول دوره پر شدن دانه، تعداد روز تا رسيدگي و طول سنبله به عنوان مهم‌ترين صفات مؤثر بر عملكرد دانه وارد مدل رگرسيوني شدند كه داراي اثرات مستقيم منفي بر عملكرد دانه بودند كه بيشترين اثر مستقيم مربوط به تعداد روز تا رسيدگي بود. تجزيه به عامل‌ها پنج عامل را مشخص كرد كه 89/052 درصد تغييرات را توجيه كردند. تجزيه خوشه اي بر اساس روش Ward براي صفات مورد بررسي، رقم ها را در چهار خوشه گروه بندي كرد. ارقامي كه در گروه اول و دوم قرار گرفتند داراي عملكرد، وزن هزاردانه و سرعت پر شدن دانه بيشتر بودند.نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج به دست آمده از بين صفات مورد بررسي شاخص برداشت بيشترين ضريب همبستگي را با عملكرد دانه داشت و سه صفت طول دوره پر شدن دانه، تعداد روز تا رسيدگي و طول سنبله به‌عنوان مهم‌ترين صفات تأثيرگذار بر عملكرد دانه تعيين شدند، به‌طوري‌كه ارقامي كه داراي طول دوره رسيدگي كمتري بوده و دوره پر شدن دانه در آن‌ها با تنش انتهاي فصل برخورد نداشت، داراي عملكرد دانه بيشتري بودند. رقم جديد احسان با داشتن عملكرد بالاتر در سه سال آزمايش و قرار گرفتن آن در خوشه دو كه داراي عملكرد بالا بود، به نظر مي رسد كه رقم برتر در شرايط آب و هوايي گرگان باشد.