بررسي عملكرد و اجزاي عملكرد در لاين هاي اميدبخش گندم با استفاده از روش هاي آماري چند متغيره

مقدمه و هدف: گندم (Triticum aestivum L.) مهم ترين گياه زراعي و غذاي اصلي سه چهارم جميعت جهان به شمار مي‌رود. لذا، بررسي تنوع ژنتيكي اين گياه استراتژيك، به نژادگران را در شناسايي پتانسيل و ظرفيت ژنتيكي واقعي صفات مرتبط با اهداف به نژادي از جمله عملكرد و اجزاي عملكرد، كمك مي‌نمايد. آگاهي از اختلاف بين ژنوتيپ هاي مختلف گندم و چگونگي روابط اين تفاوت با عملكرد بالقوه آنها در بهبود و پيشرفت عملكرد ارقام جديد بسيار حياتي است.مواد و روش‌ها: به منظور دستيابي به ژنوتيپ هاي گندم مطلوب، بررسي تنوع ژنتيكي عملكرد، اجزاي عملكرد و اثر متقابل ژنوتيپ در صفت 21 لاين اميدبخش گندم از نظر 14 صفت مهم زراعي در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي (RCBD) به‌همراه ارقام تجاري مهم منطقه (تيرگان و كلاته) به عنوان شاهد در سه تكرار در ايستگاه تحقيقات كشاورزي مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي استان اردبيل (مغان) انجام گرفت. از بين روش هاي موجود براي ارزيابي تنوع، تحليل چند متغيره يكي از مهم ترين و پركاربردترين روش ها مي‌باشد.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس در سطح احتمال 0/01 و 0/05 حاكي از آن بود كه لاين هاي گندم مورد مطالعه از نظر تمام صفات به جز صفت تعداد دانه در سنبله داراي اختلاف معني داري با هم بودند. مقايسه ميانگين انجام شده به روش دانكن نيز نشان داد كه لاين هاي G17 و G15 از نظر تمامي صفات اندازه گيري شده به‌عنوان لاين هاي مطلوب انتخاب شدند؛ درحالي كه لاين هاي G3 و G19 در اين تجزيه از كمترين رتبه برخوردار بودند. نتايج تجزيه همبستگي نيز حاكي از آن بود كه صفت عملكرد دانه با تمام صفات مورد ارزيابي به جز صفات تعداد پنجه، طول پدانكل و تعداد دانه در سنبله همبستگي مثبت و معني داري داشت. براساس تجزيه به مولفه هاي اصلي صورت گرفته روي داده هاي آزمايش نيز 5 مولفه اول بيش از 75 درصد از واريانس داده ها را توجيه نمودند. براساس نمودار گروه بندي لاين ها از نظر مولفه اول و دوم، لاين ها به چهار گروه، گروه بندي شدند. براساس تجزيه گرافيكي انجام گرفته نمودار رتبه بندي لاين ها، لاين هاي اميدبخش گندم G15 و G17 نسبت به ساير لاين هاي مورد مطالعه از عملكرد مطلوب تري در صفات مورد ارزيابي برخوردار بودند و لاين G4 از نظر پايداري در صفات به عنوان لاين پايدار انتخاب شد. نمودار چندوجهي نيز لاين هاي G15، G17، G18، G23، G6، G10 و G12 را به عنوان ژنوتيپ هاي مطلوب شناسايي نمود و از نظر نمودار رتبه بندي لاين ها براساس لاين ايده آل نيز لاين هاي G15 و G17 به عنوان لاين هاي با رتبه برتر شناسايي شدند. نتيجه‌گيري: از لاين هاي داراي پتانسيل بالاي عملكرد و ساير صفات زراعي مطلوب شناسايي شده در اين تحقيق مي توان در ايجاد جمعيت هاي برتر و سازگار با خصوصيات اقليم گرم و مرطوب شمال كشور، استفاده نمود.