مدرسه و روزنامه در زنجان عصر مشروطه؛ چالش‎‍ها و موانع

در دورۀ قاجار مظاهر تمدني جديد، نخست در كانون‎‍هاي نوگرايي چون تهران و تبريز تأسيس شد و سپس به‎‍تدريج با وجود موانع متعدد به ولايات ديگر راه يافت. از ميان نهادها و مظاهر جديد از مدرسه و روزنامه نام برده مي‌شود كه در تحول اجتماعي و فكري جامعه تأثير بسزايي داشتند. در شهر زنجان، با وجود قرارگرفتن اين شهر در سر راهِ دو كانون مهم تهران و تبريز، مظاهر تمدني با تأخير شكل گرفت كه اين موضوع معلول ساخت اجتماعي، سياسي و فرهنگي زنجان بود. با اين حال نهادهاي جديد به‎‍تدريج، تأثيرشان را در جامعۀ زنجان در ميان برخي طبقات و گروه‎‍ها بر جاي گذاشتند. اين مسئله تاكنون موضوع يك پژوهش مستقل واقع نشده است و جاي خالي آن در مطالعاتِ مربوط به چگونگي و روند استقرار مظاهر تمدني جديد در ولايات مختلف احساس مي‎‍شود. پژوهش حاضر درصدد است تا چگونگي استقرار مدرسه و روند آشنايي جامعۀ زنجان با روزنامه و روزنامه‎‍خواني و كوشندگان اين مسير را با تبيين موانع و دشواري‎‍ها، آثار و نتايج بررسي كند. براساس مدعاي پژوهش، با توجه به فضاي نسبتاً آزاد عصر مظفري و همكاري عناصر اجرايي دولت و تجددخواهان، مظاهر جديد در زنجان تأسيس و با موفقيت‎‍هايي همراه شد؛ اما رقابت‎‍هاي علما در قالب گروه‎‍هاي مخالف يكديگر كه بر اقشار مختلف تأثير داشتند، موانع جدي‌اي را در مقابل مؤسسات جديد و علاقه‎‍مندان مظاهر جديد ايجاد كرد. اين مقاله با اتكا بر منابع اصيل، روزنامه‎‍ها و اسناد آرشيوي و خانداني به روش توصيفي – تبييني مسئله را بررسي كرده است.