تحول گفتمان جبهۀ ملي چهارم از مشروطه‌خواهي به جمهوري‌خواهي

اگرچه پس از انحلال جبهۀ ملي دوم و به‌ويژه بعد از قيام 15خرداد 1342، در برخي نيروهاي خارج از كشور جبهۀ ملي – همچون ابوالحسن بني‌صدر و همراهانش– گرايش‌هاي جمهوري‌خواهانه شكل گرفته است كه آن نيز وامدار گرايش‌هايي در جبهۀ ملي اول، تحت هدايت دكتر حسين فاطمي بود، در نيروهاي داخلي نيز افرادي چون داريوش فروهر آن را پذيرا بودند؛ با اين حال گفتمان غالب جبهۀ ملي چهارم از هنگام تأسيس تا چند ماه پاياني حكومت پهلوي «مشروطه‌خواهي و حمايت از قانون اساسي» بود و در ماه‌هاي پاياني منتهي به انقلاب، اين گفتمان به‌سوي جمهوري‌خواهي حركت كرد. براي شناخت علل و چگونگي روند اين امر، بي‌واسطه، مواضع گفتاري و شنيداري جبهۀ ملي (شامل بيانيه‌ها، سخنان رهبران و مقالات نشريۀ ارگان جبهه) با روش كتابخانه‌اي تفسير شدند. برخلاف تغيير دفعي نظام حاكم بر ايران، اين تحول گفتماني جبهۀ ملي تدريجي صورت گرفت و از آبان‌ماه 1357، جبهۀ ملي از يك اپوزيسيون درون حكومتي به گروه مخالف سرسخت اساس نظام تبديل مي‌شود. با اين حال برخي تضادها نيز در اين دوران در گفتمان جبهۀ ملي مشاهده مي‌شد كه بيشترِ آنها ناشي از مصلحت‌هاي سياسي و حزبي بود.