واكاوي نقش و جايگاه زبان در تهذيب نفس با تكيه بر انديشه‌هاي حكيم نظامي گنجه‌اي

Exploring the Role and Position of Tongue and Language in Self-Purification Based on the Ideas of Nizami Ganjavi

تأملات حكمي و اخلاقي حكيم نظامي در باب تربيت نفوس انساني و گرايش به سير و سلوك معنوي وي مقولهاي انكارناپذير است. در پژوهش حاضر كه با رويكرد تعليمي- تربيتي سامان » پنجگنج « در يافتهاست، با هدف تبيين انديشههاي تربيتي حكيم نظامي، نقش و جايگاه زبان بهعنوان ابزاري سودمند يا زيانبخش در تهذيب نفس بررسي ميشود. اهمّيت پژوهش در آنجاست كه همسويي اهداف تربيتي شاعر را با آموزههاي اسلامي و نيز، پيوند شعر و ادب را با حوزة تعليم و تربيت اسلامي براي مخاطب بازمينمايد. يافتههاي تحقيق نشان ميدهد كه زبان در نگاه نظامي دو جنبۀ خير و شر دارد؛ از يك سو، علمدار ديوان سخن و ابزار تسبيح و تحميد و سخنپروري است و از ديگرسو، پارهگوشتي است كه چون بيهنگام به جنبش درآيد، مستمع را به ملال آورده و گوينده را در دام آفاتي چون غيبت، دروغ، سخن- چيني و ديگر گناهان زبان گرفتار ميكند. توجه به تربيت نفس در پرتو شناخت فوايد و آسيبهاي ناشي از گفتار در رابطه با خود و ديگري نيز، نكتهاي است كه نظامي بدان روي آوردهاست. وي منشأ برخي گناهان زباني را در ابتلاي صاحب آن به حسادت، تندخويي، بيآزرمي، جهالت و حتي تأثير مثبت يا منفي طبع و گوهر ميداند؛ بنابراين،آنچه شاعر در اينباره بدان توصيه ميكند، رعايت اقتضاي حال و مقام و اعتدال و ميانهروي در كاربست زبان است.

The philosophical and ethical thoughts of Nizami Ganjavi on educating human soul and the tendency towards spiritual journey in his Panj Ganj (Five Treasures) are clearly evident. Based on an educational approach, the present study investigated the role and position of tongue as a useful or detrimental tool in self-purification with the aim of explaining the educational thoughts of Nizami Ganjavi. The significance of this research was that it attempted to introduce the alignment of the poet’s educational goals with Islamic teachings as well as the relationship of poetry and literature with the field of Islamic education. The research findings revealed that from the point of view of Nizami, tongue has both good and evil aspects. On the one hand, it is a leading component of speech and the instrument of praise and eloquence. On the other hand, it is a fleshy muscular organ of the body that, when moved untimely, brings misery to the audience and gets the speaker trapped into backbiting, telling lies, gossiping and other sins of tongue. Paying due attention to self-education in the light of recognizing the benefits and disadvantages of speaking in relation to self and other was also emphasized by Nizami. For him, the origin of some sins of tongue might be jealousy,irascibility, impudence, ignorance and even the positive or negative influence of nature and essence. Therefore, the poet recommended humans use tongue and language complying with the conditions of the time and in a moderatemanner.