تحليل جامعه‌شناختي تأثير نهاد وقف بر توسعه در شهر مشهد (مطالعۀ تطبيقي-تاريخي دوره‌هاي تيموري، صفويه و پهلوي)

پژوهش حاضر با اتخاذ رويكرد تطبيقي-تاريخي به بررسي تأثير  نهاد وقف بر توسعه در شهر مشهد و عوامل تضعيف يا تقويت‌كنندۀ آن در سه دورۀ تاريخي تيموري، صفوي و پهلوي پرداخته است. در قسمت چهارچوب نظري ضمن اشاره به نظريه‌هاي كاركردگرايي و ساختارگرايي، با استفاده از رويكرد نونهادگرايي در جامعه‌شناسي اقتصادي، يك مدل علّي سه‌ سطحي براي بررسي عوامل تضعيف‌كننده يا تقويت‌كنندۀ تأثير نهاد وقف بر توسعه ارائه شده است. اين مدل در دو سطح درون‌ موردي و بين‌ موردي و با استفاده از روش تحليل روايي، روش توافق و غيرمستقيم اختلاف ميل بررسي و آزمون شد. نتايج بيان مي‌كند، تقويت يا تضعيف تأثير  وقف بر توسعه در شهر مشهد در دوره‌هاي بررسي‌شده، تابعي از محيط نهادي وقف، عملكرد متوليان موقوفات و سازمان‌هاي متولي وقف در حفظ و توسعۀ موقوفات و نيات و انگيزه‌هاي واقفان بوده است؛ به‌طوري‌كه در دوره‌هاي تيموري و صفوي به‌دليل وجود محيط نهادي حامي وقف، عملكرد مؤثر متوليان و سازمان‌هاي متولي وقف و تقويت انگيزه‌هاي معنوي واقفان و اثرگذاري بيشتر نيات آن‌ها، تأثير  وقف بر توسعه در مشهد نيز تقويت شده است؛ درحالي‌ كه در دورۀ پهلوي به‌دليل فقدان محيط نهادي حامي وقف، سوء عملكرد متوليان موقوفات و سازمان‌هاي متولي وقف، تضعيف انگيزه‌هاي معنوي واقفان و كاهش اثرگذاري نيات آن‌ها، اين تأثير  تضعيف شده است.