تجربۀ بيگانگي در زندگي روزمره: مطالعۀ موردي فضاي شهري تهران

پژوهش حاضر در رويكردي مردم‌نگارانه و انتقادي و با استفاده از رهيافت هانري لوفوردر تحليل فرايند توليد فضا، به مقايسه طبقاتي اين تجربه در ميان زيست‌كنندگان فضاي شهري تهران پرداخته است. تجربه بيگانگي به‌مثابه رابطه‌اي مختل‌شده و ابزاري در برابر رابطه‌اي به‌منزله هدف في‌نفسه و به معناي تملك در برابر مالكيت تعريف شد. سه فضاي بازار بورس، مجموعه درياچه خليج‌فارس و باملند و محله خلازير به‌مثابه نمايندگاني از فضاهاي انتزاعي و انضمامي و سه‌گانه‌هاي‌ فضايي لوفور انتخاب شدند. داده‌هاي چندگانه شامل مشاهده، عكس، مصاحبه‌هاي شخصي، داده‌هاي پژوهش‌هاي قبلي و مردم‌نگاري‌ها، مستندهاي ويديوئي، اسناد سازماني، گزارش‌هاي مطبوعاتي و پيمايش آنلاين درباره هر فضا جمع‌آوري شد، به شيوه تفسيري و استقرايي تحليل، كدگذاري و مقوله‌بندي شد و در تحليل فرمي، كاركردي و ساختاري استفاده شد. نتايج مطالعه نشان مي‌دهد، تجربه بيگانگي با ديگري، خود، كار، فضاي شهري و زندگي ‌روزمره، تجربه مشترك ميان زيست‌كنندگان اين فضاها و با نظم فضايي مرتبط است، اما در مركز و حاشيه معاني متفاوتي مي‌يابد و به شيوه متفاوتي در آگاهي روزمره ادغام مي‌شود. تجربه بيگانگي در مناسبات توليد، به بي‌معنايي كار، بازار رقابتي و كالايي‌شدن مربوط مي‌شود و تجربه‌اي در مقياس جهاني است؛ درحالي‌كه تجربه بيگانگي مرتبط با ساختار سياسي و فرهنگي به ويژگي‌هاي خاص شهر تهران وابسته است. جلوه‌هاي متنوع زندگي‌ روزمره در كنار ممنوعيت‌ها، هراس‌ها و شكاف‌ها، مانع از شكل‌گيري آگاهي جمعي و درنتيجه تلاشي جمعي براي بيگانگي‌زدايي مي‌شود. مومنت‌هاي زندگي ‌روزمره در سطوح متفاوتي از واقعيت اجتماعي ممكن است رهايي‌بخش عمل كنند و در سطحي بالاتر عقيم بمانند.