تأويل و تفسير عرفاني در نگاه انديشمندان سده اخير حوزة علمية قم

يكي از انواع گرايش‌ها و مكاتب تفسيري «تفسير عرفاني» است. نگارنده در اين نوشتار به دنبال بررسي ديدگاه انديشمندان معاصر حوزة علمية قم درباره چيستي و حقيقت تأويل و تفسير عرفاني است. در مجموع سه رويكرد متفاوت در بين انديشمندان سده اخير حوزة علمية قم درباره «تفسير عرفاني» و مباني آن وجود دارد: گروهي به‌طور مطلق با «تفسير عرفاني» مخالفت كرده‌اند. گروهي در عين اختلاف در چيستي تأويل، مباني «تفسير عرفاني» را پذيرفته‌اند. گروه سوم قائل به تفصيل شده‌اند. در مقاله پيش‌رو پس از گردآوري داده‌ها به روش كتابخانه‌اي، ديدگاه افراد شاخص اين سه گروه درخصوص تأويل و تفسير عرفاني بررسي شده و برخي از آنها تحليل و ارزيابي گرديده و در پايان اين نتايج حاصل شده است: روش تفسيري باطنيه با روش تفسيري اهل معرفت تفاوت دارد؛ زيرا باطنيه به ظواهر توجه ندارند، اما اهل معرفت راه رسيدن به باطن را ظاهر مي‌دانند و همواره در كنار باطن، بر ارزش ظواهر تأكيد كرده‌اند. تفاسير عرفاني از باب تداعي معاني نيست، بلكه از باب تعميق معناست. هرچند بطن نهايي قرآن از سنخ الفاظ و مفاهيم نيست، اما مي‌توان هر بطني از بطون قرآن را «تأويل» قرآن ناميد و بطون معنايي در دايره تفسير قرار ندارند.