ابداعات فلسفي ملاعبدالله زنوزي

ملاعبدالله زنوزي از بزرگترين فيلسوفان قرن سيزدهم است كه از شاگردان مهم و تراز اول آخوند ملاعلي نوري و ميرداماد به شمار مي رود. وي از كشمكش علمي يكطرفه و جانبداري از طرق و مسلك خاص فلسفي پرهيز كرده است. برهمين اساس در تحقيق نظرات علمي گاهي حق را به فلسفه‌ مشاء و گاهي حق را به مسلك اشراق داده است و همه جا مبناي خود را حفظ نموده است. ملاعبدالله در باب الاهيات بالمعني الأخص اقوال متفاوتي دارد و بارزترين ويژگي وي ارائه تقريرهاي تازه و كم نظير از مباني صدرايي و نقد حكيمانه آراء ملاصدرا و ديگر حكماي اسلامي، ارائه نظرياتي جديد در چندين مسئله فلسفي است كه در اين مقاله تبيين مي گردد؛ مثلا در باب توحيد صفاتي و انتزاع صفات متعدد و كثير ايشان قائل است كه نسبت اسماء الاهي به وجود صرف، كه همان حقيقت واجب است، از قبيل نسبت ماهيات ممكن به وجودات امكاني است. وي همچنين مسئله معقول ثاني نبودن وجود را ايشان بداين نحو تقرير مي نمايند: محل نزاع بر سر اين است كه آيا وجود داراي افرادي متحقق است كه باالذات موجودند يا آنكه وجود حقيقتي ندارد و از معاني اعتباري و مفهومات انتزاعي و معقولات ثانيه است؛ يعني درواقع اصالت وجود را در مقابل معقول ثاني قرار داده است. ملاعبدالله زنوزي در بيان قاعده الواحد و تحقيق اين مهم، بحث را بطور كلي اين گونه بيان مي كند كه از بسيط حقيقي و وجود واحد به وحدت اطلاقي دو معلول در رتبه واحد صادر نشود و تقرير برهان هشتم بنابر مرام صدرالحكماء در اسفار اربعه و اقامه برهان هفتم بر نفي تعدد واجب به بياني شيوا، و تقرير برهان هشتم بنابر گفته شيخ الرئيس در شفاء و صاحب اسفار در كتاب مبدأ و معاد و تضعيف كلام ابن كمونه و اشاره بوجوه اشكال بر كلام شوارق مورد بررسي قرار مي دهد و نتيجه مي گيرد كه بر نفي تعدد واجب و تقرير اين مسأله كه دو قوي و دو وجود صرف در نهايت قوت و صرافت، وجود خارجي ندارند.