واكاوي ريشه‎هاي اقتصادي-سياسي كودتا 28 مرداد 1332 در بستر روابط با قدرت‌هاي جهاني

كودتاي 28 مرداد جزو نقاطي از تاريخ معاصر ايران است كه در آن عوامل اقتصادي و عوامل سياسي مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است؛ امّا تاريخي بودن اين رويداد مانع از آن شده كه برهمكنش ميان علل اقتصادي و سياسي، به‌طور منسجم بررسي شود. براي جبران اين كاستي، نوشتار پيش رو مي كوشد علت هاي اقتصادي - سياسي بروز كودتاي 28 مرداد در بستر ارتباط اين پديده با اثرگذاري قدرت‌هاي جهاني از قبيل بريتانيا، ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي را بررسي كند. پژوهش حاضر به روش تحليلي و در چارچوب نظريه حامي-پيرو و نظرية وابستگي نو-استعماري به واكاوي ريشه هاي خارجي كودتاي 28 مرداد پرداخته است. در ابتدا اهميت اقتصادي نفت ايران براي بريتانيا بررسي، سپس ريشه هاي سياسي كودتاي 28 مرداد با تمركز بر انگيزه هاي دولت هاي بريتانيا و ايالات متحده پي گرفته مي شود. انگيزه اصلي مشاركت بريتانيا در كودتا، جلوگيري از زوال امپراتوري و انگيزه ايالات متحده، جلوگيري از اعمال نفوذ شوروي بر منطقه خليج‌فارس تشخيص داده مي شود. درنهايت اين نتيجه حاصل مي آيد كه اهميت نفت ايران براي اقتصاد بريتانيا كمتر از آن بوده كه يكي از عوامل خارجي كودتا باشد و انگيزه هاي سياسي بريتانيا و ايالات متحده خود بر اهميت اقتصادي - سياسي نفت به‌عنوان يك كالاي استراتژيك بوده استوار است. نوآوري جستار پيش رو، تمييز ميان اهميت اقتصادي نفت ايران و اهميت نفت كشورهاي نفت‌خيز خاورميانه در بروز كودتاي 28 مرداد است.