واكنش خصوصيات زراعي و فنولوژيكي ارقام گندم نان (Triticum aestivum L.) با عادت رشد متفاوت به تأخير در كاشت

به‌منظور بررسي خصوصيات زراعي و فنولوژيكي ارقام جديد گندم نان در تاريخ‏هاي كاشت مطلوب و تأخيري اين آزمايش در دو سال زراعي (1396-98) در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در مزرعه تحقيقاتي مؤسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر در كرج اجرا شد. اين تحقيق در دو آزمايش جداگانه با تاريخ كشت مطلوب منطقه (15 آبان) و كشت تأخيري (15 آذر) انجام شد. ارقام آزمايش شامل سه گروه: ارقام زمستانه و بينابين ديررس (پيشگام و حيدري)، ارقام بهاره متوسط ‏رس (رخشان، سيوند، پارسي، بهاران و سيروان) و ارقام بهاره زودرس (مهرگان، چمران 2 و چمران) بودند. از ابتداي فصل رشد در هر تيمار مراحل فنولوژي تعيين شد و در انتهاي فصل رشد عملكرد و اجزاي عملكرد بررسي شدند. نتايج اين پژوهش نشان داد كه تأخير در كاشت از 15 آبان تا 15 آذر سبب كاهش معني‏دار عملكرد دانه (از 7485 به 6066 كيلوگرم در هكتار)، تعداد سنبله در مترمربع (از 698 به 605 سنبله در مترمربع)، تعداد دانه در سنبله (از 28.5 به 25.8 دانه) و وزن هزار دانه (از 41.1 به 38.4 گرم) شد. بيشترين و كمترين عملكرد دانه به‌ترتيب مربوط به رقم پيشگام (7436 كيلوگرم در هكتار) در تاريخ كاشت مطلوب و رقم چمران (5842 كيلوگرم در هكتار) در كشت تأخيري بود. تأخير در كاشت موجب كاهش طول دوره كاشت تا ظهور برجستگي دوگانه (از 736 به 641 درجه-روز رشد)، كاشت تا ظهور سنبلچه انتهايي (از 982 تا 886 درجه-روز رشد)، كاشت تا گرده‏افشاني (از 1608 به 1457 درجه-روز رشد) و كاشت تا رسيدگي فيزيولوژيك (از 2456 به 2265 درجه-روز رشد) شد. بر اساس نتايج به نظر مي‏رسد اثر تاريخ كاشت بر كاهش طول دوره رشد ارقام گندم از طريق كاهش تمامي مراحل اصلي نمو به‌خصوص دوره رشد رويشي (كاشت تا ظهور برجستگي دوگانه) ايجاد شده است. همچنين نتايج حاكي از آن بود كه طول دوره مراحل مختلف نمو در ارقام سازگار با مناطق اقليمي مختلف با يكديگر متفاوت بود. به‌طوري‌كه در تاريخ كاشت مطلوب و تأخيري ارقام سازگار با اقليم سرد بالاترين و ارقام سازگار با اقليم گرم كمترين نياز حرارتي را براي مراحل مختلف نموي داشتند. نتايج نشان داد كه بيشترين اختلاف ارقام در مراحل فنولوژيك در نياز حرارتي مورد نياز براي انتقال از مرحله رويشي به زايشي بود. با توجه به نتايج به نظر مي‌رسد در شرايطي كه كشت به تأخير بيفتد ارقام سازگار با اقليم گرم (بهاره و زودرس) از جمله مهرگان و چمران 2 جايگزين مناسبي براي كشت در مناطق معتدل باشند.