مطالعه تطبيقي قاليچه محرابي اثر زاره پنيامين و قاليچه محرابي محفوظ در موزه توپقاپي با توجه به گفتمان رايج در قرن16ه.ق و 19م در ايران و تركيه

در كشور تركيه، شهر هِرِكه در اواخر قرن 19 ميلادي قاليچه هايي موسوم به محرابي رواج مي يابند كه ملهم از قاليچه هاي دوره صفويِ موجود در موزه توپقاپي هستند. در هركه اين قاليچه ها در كارگاه هاي سلطنتي با تغييراتي در متن كلامي و ديداري در مقياس وسيع تكثير مي يابد. از جمله قاليچه هايي كه به نظر مي رسد از نظر شكل ظاهري تأثير بسياري بر قاليچه هاي اين دوره گذاشته، قاليچه اي است از دوره صفوي، كه در موزه توپقاپي نگهداري مي شود. اين قاليچه با تغييرات مختصري در متن ديداري و كلامي در هِرِكه بسيار بازتوليد مي شود. نمونه اي از اين بازتوليد قاليچه اي است كه «زاره پنيامين» طراحي كرده است. در متن كلاميِ قاليچه ي «زاره»، كلام فارسي جايگاه ويژه اي دارد و همچنين قاليچه ي موجود داراي امضاي هنرمند است؛ در حالي كه متن كلامي قاليچه دوره صفوي به عربي و فاقد امضاست. از آنجا كه اين قاليچه ها در دو فرهنگ و زمان متفاوت بافته شده اند حال سوال اين است: گفتمان غالب در جامعه چه نقشي در تغييرات نشانه هاي كلامي و ديداريِ قاليچه بازتوليد شده از قاليچه محفوظ در موزه توپقاپي داشته است؟ براي رسيدن به پاسخي مناسب به روش توصيفي-تطبيقي، قاليچه هاي مذكور در هر دو دوره با يكديگر تطبيق داده شده و گفتمان غالب در هر دو دوره بررسي شد. از مقايسه موجود اين نتيجه حاصل گشت كه قاليچه دوره صفوي بيانگر انديشه عارفانه آن دوران است؛ در حاليكه اعمال تغييرات جزئي در قاليچه و بازتوليد آن توسط زاره، به قاليچه نه به عنوان دستبافته اي جهت سلوك و عبادت، بلكه به عنوان كالايي براي بيان انديشه هاي اومانيستي، ملي گرايي و بازنمايي دوران طلايي امپراتوري عثماني توجه شده است.