كليدواژه :
موزۀ ملي ايران , نسخۀ شمارۀ 4251 قرآن‌هاي كوفي , قرائات قرآني , قرائات شاذ , تقسيمات قرآني , تذهيب در قرون نخست
چكيده فارسي :
نسخۀ شمارۀ 4251 موزۀ ملي ايران از كهن‌ترين قرآن‌هاي كوفي در ايران به شمار مي‌رود كه تقريباً تمامي اوراق آن در كنار هم باقي مانده و تاريخ كتابت آن را مي‌توان به سدۀ دوم هجري نسبت داد. اين اثر حاوي 326 برگ 16 سطري، از جمله وقفيات شاه عباس صفوي بر آستانۀ شيخ صفي در اردبيل بوده، اما از سال 1316 به موزۀ ملي ايران انتقال يافته و در آنجا نگهداري مي‌شود، اما تاكنون مطالعه يا پژوهش خاصي دربارۀ آن صورت نگرفته است. مقالۀ حاضر ضمن معرفي كلي اين نسخۀ كهن قرآني و بررسي ويژگي‌هاي مختلف متني و هنري آن، نشان مي‌دهد كه چند ويژگي در اين نسخه وجود دارد كه آن را از ساير نمونه‌هاي مشابه متمايز مي‌كند: يكم، ترسيم سرسوره‌هاي قرينه در صفحۀ آغازين هر سوره. دوم، ذكر قرائات غير معروف و شاذ. سوم، اشاره به تك‌تك مواضع تقسيمات قرآني (تقسيمات سه بخشي تا ده بخشي قرآن). چهارم، نامگذاري‌هاي خاص براي سوره‌ها از جمله سورۀ موسي (به جاي طه)، سورۀ سليمان (به جاي شعراء) و سورۀ داود (به جاي ص). از اين ميان، يكي از ويژگي‌هاي خاص اين نسخه، ذكر قرائات قرآني خاص و غير مشهور است كه اصطلاحاً آن را شاذّ مي‌ناميم. با آنكه اعراب گذاري اصلي نسخه با دواير طلايي رنگ انجام يافته، كاتب يا اعراب گذار نسخه، با به كارگيري دواير سبز رنگ در برخي كلمات قرآني، به قرائت‌هاي ديگر نيز اشاره كرده كه عموم اين قرائات، غير معروف، و گاه در ميان آثار اسلامي ناشناخته‌اند. به نظر مي‌رسد اين شيوه از ذكر قرائات شاذ در بسياري از قرآن‌هاي كوفي در قرن دوم و سوم هجري به ويژه در ايران رواج داشته است.
