بررسي مؤلفه‌هاي انرژي و اثرات زيست‌محيطي در سامانه‌هاي مختلف زراعي توليد برنج (Oryza sativa L.) با استفاده از روش ارزيابي چرخه‌ زندگي در مازندران

برنج (Oryza sativa L.) به‌عنوان دومين محصول راهبردي پس از گندم، از جمله مهم‌ترين گونه هاي غلات در سراسر دنيا به‌شمار مي رود. با توجه به افزايش نهاده هاي مصرفي در سامانه هاي متداول برنج، كنترل شيميايي علف هاي هرز، آفات و بيماري هاي برنج و به تبع آن افزايش هزينه هاي مصرفي، آسيب هاي جبران‌ناپذير زيست‌محيطي اين دست از سامانه ها، همواره بر لزوم توجه هر چه بيشتر به سامانه هاي جايگزين از جمله كم‌نهاده و ارگانيك مي افزايد. اين پژوهش در مزارع برنج واقع در استان مازندران در شهرستان هاي بابل، فريدون كنار و آمل به‌عنوان قطب هاي توليد برنج استان مازندران در سال 1398 انجام شد. هر يك از سامانه هاي مورد نظر به لحاظ مؤلفه هاي انرژي و اثرات زيست محيطي بررسي شدند. در اين پژوهش، اثرات زيست‌محيطي توليد برنج در سامانه هاي گوناگون زراعي با استفاده از روش ارزيابي چرخه زندگي (LCA) و همچنين بررسي مؤلفه هاي انرژي و بهره وري انرژي در اين سامانه ها طبقه بندي و كمّي سازي شده است. براي ارزيابي نشر گازهاي گلخانه اي و مصرف انرژي در شالي‌زارها، اطلاعات مورد نياز به‌صورت مصاحبه از تعداد 212 شالي كار با وسعت يك هكتار زمين زراعي گردآوري و مورد بررسي قرار گرفت. يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه حداكثر ميزان انرژي ورودي معادل 60225.42 مگاژول بر هكتار در سامانه هاي متداول و حداقل مقادير آن معادل 18662.14 مگاژول بر هكتار به سامانه ارگانيك تعلق يافت. انرژي ورودي سوخت ديزل بيشترين سهم را در كل انرژي هاي ورودي دارا بود. بالاترين ميزان بهره وري انرژي 0.17 كيلوگرم بر مگاژول و نسبت انرژي 2.57 به سامانه ارگانيك اختصاص يافت. همچنين، ارزيابي چرخه ي زندگي در توليد برنج نشان داد در گروه تأثير زيست‌محيطي گرمايش جهاني با روش CML2 baseline به‌ازاي توليد هر تن شلتوك در سامانه هاي متداول، كم‌نهاده و ارگانيك به‌ترتيب در حدود 2408.90، 1777.85 و 1193.79 كيلوگرم دي اكسيدكربن معادل به اتمسفر انتشار مي يابد. انتشارات مستقيم ناشي از فعاليت هاي درون مزرعه اي در هر سه سامانه مورد مطالعه سهم عمده و اصلي را در افزايش گرمايش جهاني داشته اند. منشأ اين نوع آلايندگي ها احتراق ديزل مصرفي در ادوات كشاورزي و ماشين آلات و نيز انتشار دي‌اكسيد نيتروژن، اكسيدهاي نيتروژن دار و ديگر تركيبات نيتروژن دار حاصل از مصرف كود نيتروژن مي باشند. همچنين، نتايج نشان داد در جمع كل انتشارات، سامانه متداول بيشترين ميزان انتشارات را داشته است و بعد از آن سامانه كم نهاده در جايگاه بعدي قرار دارد. بر اساس يافته ها، دو سامانه ارگانيك و كم‌نهاده به لحاظ زيست محيطي از اثرات منفي كمتري برخودار هستند. در اين راستا، مي توان از راهبردهاي پايدار اكولوژيك از جمله كاهش خاك ورزي، استفاده از كودهاي آلي و بيولوژيك به‌منظور كاهش اثرات زيست‌محيطي ناشي از مصرف بيش از حد نهاده ها به‌ويژه در سامانه هاي متداول بهره گرفت.